Kamis, 23 Agustus 2012

> PERDEBATAN DEWI SULASIKIN DENGAN AMAT NGAPIYAH BAB HAKEKATNYA WANITA


Cerita Dewi Sulasikin dari negeri Pawah  yaitu seorang putrid yang sangat cantik jelita. Tokoh ini dikisahkan masih gadis dan karena kecantikannya banyak para raja maca negara yang menginginkan sang putri untuk dijadikan permaisuri. Namun sang putri  belum mau untuk menikah, sebelum mengetahui atau memahami sebuah kawruh tentang sejatinya wanita. Selain cantik dan berbudi luhur sang Dyah Sulasikin juga pandai dalam ilmu kawruh, dalam hati kecilnya sang putri tidak memilih dalam ihwal jodoh apakah jodohnya seorang raja, santri ataupun rakyat jelata yang terpenting adalah bagi siapa saja yang bisa menjelaskan tentang sejatinya wanodya (hakekatnya wanita) dan siapapun yang bisa mengajarkan sang putri akan meyerahkan hidupnya untuk mengabdi.

Sementara itu ada seorang Raja dari Negara Bardangin yaitu Amat Ngapiyah yang hendak menjabarkan tentang hakekatnya wanita. Ketika keduanya sudah saling berhadapan maka terjadilah perdebatan yang sangat seru antara Dewi Sulasikin dengan Raja Bardangin Amat Ngapiyah. Dyah Sulasikin banyak mengajukan pertanyaan, antara lain : 1. Yang abadi apa nama dan mana wujudnya?  2. Yang abadi apa warnanya? 3. Keempat alam itu dimana tempatnya? 4. Dan lain-lain.

Dalam perdebatan tersebut Amat Ngapiyah tidak mampu menjelaskan dan mengupas pernyatan-pertayaan dari Sang Dewi Sulasikin apalagi menjabarkan tentang hakekatnya wanita. Merasa malu sang raja Bardangin mohon diri lalu pergi. Berikut ini teks dan terjemahan cerita putri dari Pawah yang sedang berdebat dengan Amat Ngapiyah.

Pupuh
Asmaradana

1. Sapa bisa jawab iki / suale putri ing Pawah / sayêkti jatukramane / samana ayun-ayunan / lan Prabu Baratmadya / angandika sang aprabu / yayi mas sang liring sêkar //

Siapa bisa menjawab, pertanya dari putri Pawah, akan dijadikan suaminya, ketika itu telah berhadap-hadapan, dengan Raja Baratmadya, berbicaralah sang Raja, adinda yang cantik.

2. Milane sun praptèng ngriki / pinanggih lawan sang rêtna / kang dhingin laledhang anggèr / ping kalihipun miyarsa / yayi kusuma rara / linamar sakèhing ratu / nanging yayi datan arsa //

Itulah sebabnya saya datang kesini, bertemu dengan sang putri, yang pertama berjalan menuruti kehendah, yang kedua mengetahui, adinda sang putri, banyak raja yang melamar, namun adinda tidak mau.

3. Iku sawab ingkang êndi / wanodya tan arsa krama / Dyah Sulasikin ature / Kakang Prabu Baratmadya / lah inggih pundi ana / wanodya lumuh ing kakung / nanging wontên kula têdha //

Apakah ada pengaruh gaib yang mana, kenapa wanita tidak mau menikah, Dyah Sulasikin ucapnya, Kakanda Raja Baratmadya, ya benar masak ada, winita tidak menyukai pria, namun ada yang saya inginkan.

4. Ngandika Prabu Bardangin / yayi sira mundhut apa / guru bakal guru dados / kang ana pitambuhana / mara yayi mundhuta / Dèwi Sulasikin matur / sang nata sanès punika //

Berbicaralah Raja Bardangin, adinda menginginkan apa, guru permulaan atau guru jadi, yang ada janganlah berpura-pura, ambillah segera adinda, Dewi Sulasikin berkata,  bukan itu yang saya inginkan sang Raja.

5. Dene kang kula karsani / inggih botên endah-endah / amung sajatining wadon / sênadyan kula kramaa / inggih môngsa kanggea / yèn kawula dèrèng wêruh / sêjatine kang wanodya //

Sedangkan yang saya inginkan, bukanlah yang indah-indah, hanya hakekatnya wanita, apabila saya sudah menikah, itu semua tidak ada gunanya, apabila saya belum mengetahui, hakekatnya yang disebut wanita.

6. Kapok kawula rumiyin / tinambang dhatênging priya / bêraa dèn kongsi mangke / jatine dèrèng wuninga / sajatine wanodya / sintên ingkang sagêd muruk / sang nata dhatêng kawula //

Saya sudah bosan dulu, banyak pria yang menginginkan, tidak menikah sampai nanti juga tidak apa-apa, yang sebenarnya belum saya ketahui, hakekatnya wanita, siapapun yang bisa mengajarkan, Sang Raja kepada saya.

7. Kawula datan amilih / utama yèn para nata / utawa kalipah kabèh / santri kaji kula arsa / pundi anêkanana / paderesan bujang gunung / pan kawula inggih arsa //

Saya tidak pernah memilih, yang utama kalau para raja, atau kalifah semua, santri atau haji saya mau, silahkan datang kemari, walaupun itu hanya anak gunung, dan sayapun pasti mau.

8. Ngandika Prabu Bardangin / pan sarwi gumujêng latah / dene têka gampang bae / pamundhutane sang rêtna / kaya dudu wong lanang / arabi têmahan wurung / yèn wurung angur matia //

Berkata Raja Bardangin, sambil tertawa-tawa, hanya mudah sekali, permintaan sang putri, seperti bukan laki-laki, menikah namun tidak jadi, kalau tidak jadi lebih baik mati.

9. Sang rêtna wus bukak kêlir / pan sampun sami anglela / pawongane seba andhèr / kaya widadari suwarga / Ni Dèwi Putri Pawah / minôngka ratuning ayu / surêm kabèh ingkang cahya //

Sang putri sudah membuka tirai, dan semuanya telah melihat, orangnya telah hadir, ibarat bidadari dari surga, Ni Dewi Putri Pawah, sebagai Ratunya keindahan (Kecantikan), mereduplah semua yang bercahaya.

10. Amat Ngapiyah nulya ngling / kang manah wus gagolongan / rumôngsa bakal kaduwe / yayi mas sang liring sêkar / sajatine wanodya / babagan sipat rongpuluh / iku wajibe wanodya //

Amat Ngapiyah segera melihat, hatinya telah bertekad, segera ingin memiliki, adinda yang cantik, sebenarnya wanita, merupakan sipat dua puluh, itu wajibnya wanita.

11. Wong Bardangin ting kalêsik / jawabe Amat Ngapiyah / pan sami suka manahe / singa gantia kasoran / ya ta sarêng asurak / lir pendah wong adu sawung / Amat Ngapiyah ngandika //

Orang Bardangin semua berbisik, jawabnya Amat Ngapiyah, dan semua hatinya bergembira, ibarat singa yang kalah, dan semua serentak bersorak, ibarat orang mengadu ayam, Amat Ngapiyah berkata.

12. Sipat kalih dasa yayi / lah iku ujude ana / Ni Sulasikin ature / Pangeran pundi kang ana / angling Amat Ngapiyah / ingkang ana iya iku / kang ana sipat napsiyah //

Sipat dua puluh adinda, yaitu wujud ada, Ni Sulasikin ucapnya, Pangeran yang mana yang ada, bersabda Amat Ngapiyah, yang ada yaitu, yang ada sifat nafsiyah.

13. Sakèhe murid Bardangin / tan pêgat dènira surak / sang nata ngandika alon / kidam dhingin iku iya / matur sang liring sêkar / pundi dhingin ta puniku / kang langgêng tan kêna owah //

Semua murid Bardangin, tiada putusnya bersorak, sang raja berkata pelan, kidam yang pertama yaitu, berkata adinda yang cantik, mana yang pertama itu, yang abadi yang tidak berubah.

14. Umatur sang liring sari / kawula ayun wuninga / kang langgêng pundi ta rane / lan rupa nata ngandika / yayi punika Allah / tan arupa warna iku / lawan nora kêna rusak //

Berkata sang putri yang cantik, saya ingin mengetahui, yang abadi yang mana sebutannya, dan rupanya raja berkata, adinda itu Allah, tidak berupa dan tidak berwarna, serta tidak boleh rusak.

15. Umatur Ni Sulasikin / kawula ayun wuninga / kang langgêng pundi warnane / anjêngêr sri naranata / ya ta parêkan Pawah / surak lir wong ngadu sawung / kucêm murid Baratmadya //

Berkata Ni Sulasikin, saya ing mengetahuinya, yang abadi mana warnanya, terkejut sang raja, dan semua abdi Pawah, bersorak-sorak ibarat orang mengadu ayam, malu murid Baratmadya.

16. Anjêngêr sri narapati / sinurak ing putri Pawah / sang nata ngandika alon / yayi mas kang nama Allah / tan kêna winicara / nora èstri nora jalu / pan nora darbe nagara //

Terdiam sang raja, disoraki putrid dari Pawah, sang Raja berkata pelan, adinda yang bernama Allah, tidak boleh diucapkan, bukan wanita dan bukan laki-laki, dan tidak mempunyai sebuah Negara.

17. Anjêngêr Ni Sulasikin / sinurak wong Baratmadya / Amat Ngapiyah muride / kusuma yu lon ngandika / yèn tan darbe nagara / punapa mawi sinêbut / dadi anêbut siluman //

Terdiam Ni Sulasikin, disoraki orang Baratmadya, Amat Ngapiyah muridnya, bangsawan yang cantik jelita berkata pelan, kalau tidak mempunyai Negara, apakah harus disebut, jadi disebut siluman.

18. Amat Ngapiyah tan angling / sinurak parêkan Pawah / sang rêtna ngandika alon / mara padha totohana / kabèh parêkan ingwang / lah sapa kang arêp unggul / mèlua ing gustinira //

Amat Ngapiyah bersabda, disoraki abdi Pawah, sang putri berkata pelan, segeralah semua sama-sama taruhan, semua abdi saya, dan siapa nanti yang akan menang, ikutlah bersama sesembahanmu.

19. Amat Ngapiyah tan angling / Allah yèn lamun wêruha / dadi kaya ing dhèwèke / dadine nora kuwasa / ingkang anama Allah / yèn ana loro tatêlu / dadi kupur wong ing Pawah //

Amat Ngapiyah bersabda, Allah kalau ingin mengetahui, jadilah seperti dirinya,  jadinya tidak berkuasa, yang bernama Allah, kalau ada dua atau tiga, jadi kufur orang di Pawah.

20. Sakèhe murid Bardangin / surak lir wong ngadu ayam / sarta kêlawan kêploke / kusuma yu angandika / inggih lêrês sang nata / tan ana loro tatêlu / nanging iku ana uga //

Semua murid Bardangin, bersorak ibarat orang yang sedang mengadu ayam, serta dengan tepuk tangan, putri yang cantik jelita berkata, iya benara kata sang raja, tidak ada dua atau tiga, namun itu ada juga.

21. Sakèhe murid Bardangin / surake ambal-ambalan / sarta kêlawan kêploke / Ni Sulasikin ngandika / inggih lêrês paduka / inggih tuwan mawi kupur / wong Pawah cacade apa //

Semua murid Bardangin, bersorak-sorak berulangkali, serta dengan bertepuk tangan, Ni Sulasikin berkata, iya benar kata paduka, iya paduka kenapa dengan kufur, orang Pawah salahnya apa.

22. Paduka sagêd mastani / kang kapir kêlawan Islam / kang pundi inggih bedane / kawula arsa wuninga / angandika sang nata / gêdhe cilik ananipun / kang gêdhe patang prakara //

Paduka dapat mengatakan, yang kafir dengan yang Islam, yang mana letak perbedaannya, saya ingin mengetahuinya, berkatalah sang raja, besar kecil adanya, yang besar ada empat perkara.

23. Kang dhingin wong salah silip / kapindho wong ngombe arak / ping tiga matèni uwong / ping sêkawan iku jina / angling kusuma rara / inggih lêrês sang aprabu / kang kapir patang prakara //

Yang pertama orang yang salah, yang kedua orang minum arak, yang ketiga membunuh orang, yang keempat itu zina, berkatalah sang putri, ya benar paduka, yang kafir empat perkara.

24. Kang dhingin jina puniki / paduka mastani jina / punapa beda-bedane / yèn beda nganggea jina / tuwan mindhak punapa / tuduhêna kharamipun / kawula ayun wuninga //

Yang pertama itu zina, paduka mengatakan zina, apakah perbedaannya, yang beda menggunakan zina, tuwan bertambah apakah, tunjukkan haramnya, saya ingin mengetahui.

25. Kaping kalihe sang aji / wong nginum sajêng punika / sajênge ginawe dhewe / paduka wastani kharam / lah pundi ingkang kharam / sang nata sira anjêtung / sinurak parêkan Pawah //

Yang kedua paduka, orang minum arak itu, araknya dibuat sendiri, paduka mengatakan haram, dan mana yang dinamakan haram, sang raja terdiam sejenak, disoraki abdi Pawah.

26. Kaping tigane sang aji / wong matèni padha bôngsa / lawan wong jina kharame / punika punapa beda / kawula yun uninga / sanadyan tiyang amandung / yèn ewuh môngsa kênènga //

Yang ketiganya paduka, orang membunuh sesama bangsanya, serta orang zina haramnya, itu apakah beda, saya ingin mengetahui, walaupun orang membunuh, kalau tidak enak perasaan tak akan pernah terlaksana.

27. Anjêngêr sri narapati / sinurak ing putri Pawah / sadaya suka manahe / gumêbyar pan kadi lidhah / surak ambal-ambalan / angandika sang aprabu / yayi ingsun wus kaduga //

Terdiam sang raja, disoraki putrid dari Pawah, semua bergembira hatinya, bercaya ibarat seperti kilat, bersorak-sorak berulang-ulang, berkatalah sang raja, adinda saya sudah menduga.

28. Kharame wong salah silip / manawa yayi konangan / pinasthi dadi atine / salah siji lamun tiwas / suda umate Allah / iku yayi kharamipun / yayi mas patang prakara //

Haramnya orang yang bersalah, apabila adinda ketahuan, dipastikan akan merasa bersalah, salah satu kalau meninggal, berkuranglah umatnya Allah, itulah adinda haramnya, adinda yang empat perkara.

29. Kharame sajêng puniki / kawula ayun uninga / sang nata aris wuwuse / margane punika kharam / yayi patang prakara / kang dhingin pan iku bingung / kaping kalih salah môngsa //

Haramnya minum arak itu, saya ing mengetahui, sang raja lembut ucapnya, sebabnya itu diharamkan, adinda empat perkara, yang pertama yaitu pusing, yang kedua salah waktunya.

30. Ping tiga sarengat lali / sabarang kang katingalan / nadyan sapadhane uwong / nora beda yèn rinusak / sapa ta gêlêm lara / nora lara dadi lêbur / iku marganira kharam //

Yang ketiga lupa diri, semua yang nampak, walaupun sesama manusia, tiada beda kalau dirusak, siapakah yang mau sakit, tidak mengalami sakit jadi hancur, itulah jalannya haram.

31. Malaekat papat iki / nora biyung nora bapa / lan ora sahuwat kabèh / nora karêp-kinarêpan / lawan nora duraka / sang nata dangu anjêtung / sinurak wong Baratmadya //

Malaikat empat ini, tidak mempunyai ibu dan ayah, dan semua tidak mempunyai nafsu, tidak mempunyai kehendak, serta tidak durhaka, sang raja lama terdiam, disoraki orang Baratmadya.

32. Sinurak para mukmin / muride Amat Ngapiyah / pating kalêjèr ulate / ngandika sang liring sêkar / malaekat kang sakawan / nora bapa nora babu / Amat Ngapiyah ngandika //

Disoraki para mukmin, muridnya Amat Ngapiyah, roman mukanya memerah menahan malu, berkatalah sang putri yang cantik jelita, malaekat yang berjumlah empat, tidak mempunyai ayah dan ibu, Amat Ngapiyah berkata.

33. Iya nora bapa bibi / nora karêp-kinarêpan / Ni Sulasikin ature / dene kaya wudun sêmat / malênthung tanpa sangkan / inggih tuwan nadyan wudun / sayêkti ibune ana //

Dan tidak mempunyai ayah dan bibi, tidak mempunyai kehendak/kemauan, Ni Sulasikin ucapnya, seperti halnya bisul, membengkak tanpa sebab, iya tuwan walaupun bisul, sebenarnya mempunyai ibu.

34. Sêdaya kang sipat urip / pasthi darbe bapa biyang / mokal yèn ta tan anduwe / parêkan sarwi asurak / jêngêr sri naranata / bêrgogok lir pendah tugu / sinurak parêkan Pawah //

Semua yang bersifat hidup, pasti mempunyai bapak ibu, tidak mungkin kalau tidak memiliki, para pengikut semua bersorak, terdiam sang raja, terdiam ibarat seperti tugu, disoraki pengikut Pawah.

35. Amat Ngapiyah lingnya ris / kusuma rara ing Pawah / alam papat êndi gone / matur dyah kusuma rara / lah inggih alaming marwah / wontên lathi ênggènipun / alam insan anèng grana //

Amat Ngapiyah ucapnya lembut, sang putri dari Pawah, keempat alam dimana tempatnya, berkata sang kusuma putri, yaitu alam marwah, pada mulut tempatnya, alam insan berada pada hidung.

36. Nênggih alan insan kamil / punika wontên ing netra / alam ajêsam ênggone / punika wontên talingan / jêngêr Amat Ngapiyah / putri Pawah surak umyung / lir pendah wong ngadu ayam //

Dan alam insan kamil, yaitu terletak pada penglihatan (mata), alam ajesam tempatnya, yaitu berada pada telinga, terdiam Amat Ngapiyah, putri Pawah bersorak bergemuruh, seperti orang yang mengadu ayam.

37. Amat Ngapiyah ngling malih / he yayi kusuma rara / makam papat êndi gone / umatur sang liring sêkar / lah inggih makam papat / makam baka wontên gulu / nyatane puniku rupa //

Amat Ngapiyah bertanya kembali, hai adinda kusama putri, makam empat dimana tempatnya, berkata sang kusuma putri, iya empat makam, makam baka berada pada leher, kenyataannya itu wajah.

38. Gumujêng atutup lathi / Sang Nata Amat Ngapiyah / sabênêre ya mangkono / sumaur sang liring sêkar / lêrês puniku rupa / wangsul tuwan ratunipun / ratune sêsipat punika //

Tertawa sambil menutup mulut, sang raja Amat Ngapiyah, sebenarnya seperti itu, berucap sang kusuma putri, benar itu wajah, kembali tuwan rajanya, rajanya itu bersifat.

39. Amat Ngapiyah tan angling / anjêngêr pan kadya rêca / para putri surak kabêh / lir pendah wong ngadu ayam / sênggake asauran / angandika sang aprabu / yayi mas sang liring sêkar //

Amat Ngapiyah tidak berucap, terdiam seperti patung, semua putri bersorak semua, ibarat orang mengadu ayam, ucapannya bersaut-sautan, berkatalah sang raja, adinda sang kusuma putri.

40. Makam jamingul ta yayi / ing ngêndi panggenanira / Dyah Sulasikin ature / Pangeran wontên ing jaja / wangsul atur kawula / pundi tuwan ratunipun / ratune ngèlmu punika //

Makam jamingul adinda, dimanakah tempatnya, Dyah Sulasikin ucapnya, Pangeran berada didalam dada, sekarang saya bertanya,dimana tuwan ratunya, ratunya ilmu itu.

41. Amat Ngapiyah tan angling / sinurak parêkan Pawah / para ayu ting pancorong / sang nata Amat Ngapiyah / tan mawi mobah polah / nulya ngandika sang prabu / manira pamit ing sira //

Amat Ngapiyah terdiam, disoraki orang Pawah, semua kelihatan bercahaya dan nampak cantik, sang raja Amat Ngapiyah, tidak bergerak sama sekali, lalu berkata sang raja, saya mohon diri padamu.

Tamat bantahipun Prabu Baratmadya kawon, lajêng pamit kesah.

Tamat, Prabu Baratmadya kalah berdebat, lalu mohon diri.