> AJARAN IMAN TAUHID MAKRIFAT ISLAM

IMAN TAUHID MAKRIFAT ISLAM

 Alih bahasa tanggal 3 Maret 1953

 Karangan :
Tahun 1791 Jawa atau Tahun 1862 Masehi

Oleh :
R. Ng. Rangga Warsita

Kaserat dening: Pangeran Karyonagoro

Prawacana

Dyan punika rake ingkang winastan wirid “Iman-Tauhid-Makrifat-Islam” inggih bapa-babunipun sedaya wirid ingkang adedasar falsafah Islam. Ingkang wonten ing jagad Kejawen, ugi karan wirid “Catur-Wiwara-Werit”, Catur : sekawan, Wiwara : margi, Werit : rungsid. Liripun wedaran sekawan tataran margining panembah jati ingkang sekelangkung rungsidipun. Awit menawi klinta-klintu ing penampi, bebasan umese “marta” temahan “wisa”. Amila kala sugengipun para Waliyullah ing tanah Jawi duk jaman kraon gung Bintara (Demak) kala rumiyin dumugi sapriki : wirid wau tansah dados kekeran, pilih-pilih ingkang udani, jer boten kasiyaraken daten ngakatah, inggih jalaran ngawekani klinta-klintuning penampi punika wau.

Duk kala sekawit : para Waliyullah ingkang tinanggenah dening Negari amemejang babagan panembah jati punika, wejanganipun sami adapur perlambang tuwin mawi basa ingkang sinandi, ananging boten ringsed saking paugeran kekeran wau.

Wiwit jaman Demak, dumugi jamanipun panjenengan dalem Nata Sultan Agung ing Mataram, taksih lestantun kados makaten, jer wiwit jaman Demak dumugi jaman Mataram wau : ayahan memejang babagan panembah jati punika kalebet bebadaning Negari ingkang wigatos, ingkang katindakaken dening para pinicados. Pratelaning asma-asmanipun para pinicados amemejang wau kaewrat wonten ing serat “Hidayat Jati” karanganipun Sang misuwur jagad tetiga swargi Ki Pujangga Raden Ngabehi Ranggawarsita.

Ananging lamining alami, satemah katah ingkang sami amemejang kalayan dedemitan, boten kapriksan dening Negari, tuwin katah ingkang nyade ayating pangeran kalayan regi mirah (= mengku pamrih mligi babagan dunia) lajeng katah wirid utawi wedaran ingkang mingsed sakedik tuwin mingsed katah saking paugeran kasebut nginggil. Umumipun wirid-wirid ingkang makaten wau kawadekaken asli saking primbon Elaranipun Wali anu utawi Nabi anu, terkadang kawadekaken angsalipun saking seratan gaib utawi swara gaib, sapanunggalanipun.

Sabakdanipun jaman Mataram, inggih wiwitipun jaman penjajahan ingkang letantus  tumindak kantun wirid-wirid jaman ingkang dedemitan wau, mekaten selajengipun, dumugi saderengipun jaman Indonesia Merdeka.

Pangriptanipun serat punika gadah pemanggih, bilih ing jaman Indonesia Merdeka tuwin jaman majengipun akal pikiran semangke punika, boten wonten pakewedipun ambabaraken sedaya kekeran ingkang mlingit punika, sinartan katrangan sajelas-jelasipun, ingkang saged katampi dening akal lan pikiran. Pinten banggi saged dados urun-urun tumrap tujuwan pembangunan lahir batos ing wekdal sapunika. Pangubahipun kadapur pawicantenanipun, mitra kekalih, sami dene migunakaken basa Ngoko Andap jaman punika.

Wusana menawi wonten para nupiksa ingkang kasdu nyaruwe, senajan kadon pundi kemawon wedalipun, bade katampi kalayan suka pirenaning manah, saha ngaturaken genging panuwun.

Tinengeran : AMARNA SALIRA BRAHMANA SAMADI.

Ngayogya, 3 Maret 1953

Salamipun

PANGGRIPTA

CAP-CAPAN INGKANG KAPING III

Isinipun cap-capan ingkang kaping III punika sami kemawon kaliyan ingkang cap-capan I lan II, namung ingkang pinanggih tempat dipun leresaken seperlunipun. Punopo dene rumiyin stensilan sapunika kaeaping pangecapan. Punika satunggaling kamajengan ingkang jalaran saking pembiyantunipun para mitra langganan kita. Amila kita ngaturaken genging panuwun.

Penerbit

CAP-CAPAN INGKANG KAPING III

Wirid “ I T M I” Cap-capan ingkang kaping IV punika sami kemawon kaliyan ingkang kaping III, namung ejaanipun abjad-abjadf Qur’an tuwin lan Hadiest kasantunan miturut ejaan ingkang kalimprah.

Penerbit

BAB I. BEBUKANING WIRID

1. MITRA.

Mas, sowanku mrene ono prelu kang rada wigathi, nalare mengkene : bareng umurku wes ngancik satengah abad iki, teka prak-prek kerep lara, mengko gek aku iki wis nyedaki marang janjiku. Mangka aku iki suwung blung, ora duwe ngelmu secuwil-cuwila.

Ana kang nekad ake yen mati iku wis “bar”, ora nemu lelakon apa-apa, nanging aku ora wani tiru-tiru duwe tekad (i’tiqaad = gegebengan) mengkono iku. Sabab umpama mengkonowa, temah ora ana wong ngudi ngelmu utawa nindakake dawuhing agama. Mokal yen wong kang sabegyan akeh banget iku pada bodo banget, nganti ana kang ora merlokake babagan dunya, saka bangeting marsudi ngelmu lan agama. Mokal umpama wong-wong mau mung wedi marang ujar gegorohan bae.

Cekake : anggonku wingi-wingi ora ngupaya ngelmu iku, ora jalaran aku wis mbundeli kapercayan kaya mangkono, mung saka lagi kalimput dening panggodaning hawa napsu bae. Hlo iku matur sak barese. Lagi saiki aku katuwuhan osik nedya ngupaya ngelmu, bareng wis ………. rumangsa tuwa iki.

Hla iku mas, amit-amit sewu, tak kira panjenengan uga kagungan butuh kaya aku. Mulane yen panjenengan dangan ing panggalih, ayo pada bebarengan ……… meguru. Dadi enome tunggal pesaban, tunggal pekareman, tuwane tunggal cecepan (wiriding guru), tunggal gegayuhan. Tetep dadi sedulur ndunya ngakerat. Rak iya ta, mas???

1. DARMA.

Di, sampeyan ngajak bebarengan meguru iku aku bungah banget, sebab aku ngerti yen pengajak mau tuwuh saka katresnan. Nanging ngendika sampeyan iku perlu tan onceki disik, kang uga ketarik saka rasa sih tresnaku.

Pancen, penemune wong akeh-akeh, iya kaya panemu sampeyan iku, anggone ngudi ngelmu ke-Tuhanan iku mung kanggo babagan ngakerat utawa babagan pati, mulane elinge ngudi : bareng wis tuwa, rumangsa wis nyedaki mati. Hla iku satemene ………. kliru :

I. Perkara pati iku ora milih umur. Ana kang mati isih bocah, mati enom, mati setengah tuwa, mati tuwa, mati tkluk-tikluk.

II. Ngelmu ke-Tuhanan iku ora mung maedahi tumrap babagan ngakerat utawa babagan pati bae, sejatine uga maedahi banget tumrap uripe ana ing ngalam dunya iki, kayata njalari kadunungan rasa : tatag, tanggon, tentrem, gembira, begja, …….. kang ringkese rumangsa kepenak.

Dadi : kita, kang elinge ngudi ngelmu ke-Tuhanan bareng wis tuwa iku satemene ……….. kasep, ananging ija isih rada becik kasep, tinimbang ora babar pisan.

Mulane uwong kang pinareng pinaringan umur dawa, iku bisa ateges nugraha, uga bisa ateges siksa. Senajan kasep, nanging banjur eling, iku kena diarani pinaringan nugraha umur dawa. Dene kang ora nganggo eling, iku umure dawa tetep aran siksa. Amarga wis ora tedas pangan kang mirasa, ora tamat ndeleng sesawangan kang adi endah, suda pengrungune, tininggal para kekasihe, ndadak sedina-dinane isih tansah bentayangan bae.

Hla sampeyan ngajak bebarengan meguru iku, apa wis kagungan wawasan : sapa lan ngendi daleme ?

2. MITRA.

Uwis, mas !! Lan ora mung sedulur siji loro kang pada ngandakake, yen guru mau pancen peng-pengan temenan. Kayata pirsa kelakuwan lan batining wong, pirsa lelakoning wong kang wis kepungkur lan kang durung kelakon. Mulane para muride iya pada wedi asih, amarga gurune asotiya Batara mengkono iku : samobah mosike kapirsan kabeh. Kawasan lan kawaspadan mengkono iku bokmenawa kang diarani “helderziend” kae, apa “okkultist” aku ora ngerti.

Nanging kaluwihane ora mung mungkono bae mas !! Kayata yen muride nemu ribed anak bojone lara, disuwunake tamba mrono, ……. bisa ces pleng pleng temenan. Ribed apa bae, janji matur uga diparingi pitulungan daya kekuwatan gaib, mulane akeh para siswane kang pada nemu kamulyan ana ing masarakat iku, kayata kang laku dagang bisa sempulur dadi lan sugihe, kang Cekel gawe enggal munggah pangkate, mundak bayare.

Ana maneh ksng elok, mas !! Ana salah siwijine siswa kang disereg ing pengadilan perkara kriminal rada abot. Miturut panemu-panemu kang dedasar yuridisch, mesti kokum. Bareng tekan ing dina putusan, ndadak ………. bebas, kaanggep perkarane kurang terang. Ora liya, sebab siswa mau diparingi sarat dening gurune kang linuwih iku mau.

Hla kaelokane liya-liyane kang umume diarani kadigdayan, kanuragan, kawijayan, ………… wi aja mundut pirsa, mas. Cekake sarwa ana sarwa mumpuni, lan uga diparingake marang muride kang duwe penyuwun.

Emane daleme ora ana ing Negara kene. Nanging iya ora kagolong adoh banget saka kene, lan ora kalebu rekasa lakune upama sowan mrana, jer daleme iku ora adoh saka palerenan sepur utawa bis.

2. DARMA.

Mengko ta, di! Asmane lan daleme aja sampeyan ngendikake disik, perlune pangrembug kita bisa mung apa anane bae (obyektief). Yen wis tau krungu asmane, daleme lan riwayate, luwih-luwih yen wis tau kepetuk utawa kenal karo priyayine, bokmenawa pangrembug kita banjur kawoworan sentimen.

Satemene aku kurang mangerti marang ngendika sampeya niki mau. Kaya-kaya sampeyan mau ajak-ajak bebarengan golek ngelmu patitising pati, sarehning rumangsa wis sepuh, bokmenawa sawayah-wayah tumekaning janji. Aku banjur koreksi satitik, yen ngelmu patitising pati iku ora liya ngelmu ke-Tuhanan, sarta ngelmu ke-Tuhanan iku satemene uga migunani tumrap urip kita ana ing ndunya iki.

Tuture karo ngendika sampeyan sakawit mau, mestine upama kita iki sida meguru, iya kudu ngupaya guru kang sampurna ing kawruh pati patitis. Yen turute karo kandaku, kudu ngupaya guru kang sampurna bab ngelmu ke-Tuhanan, kang kanggo ing kene kana (urip ana ing ndunya lan sawise tinggal dunya). Rak iya, ta?

Nanging ngendika sampeyan kang keri iki mau teka mung ngrasani kaluwihane sawijining priyayi guru ing babagan ngelmu werna-werna, kang garise gede kalebu ngelmu sihir lan babagan pedukunan. Kepriye kaluwihane babagan patitising pati utawa babagan ke-Tuhanan, apa teorine  dalah  prakteke pisan,  - malah  ora sampeyan ngendikakake.  Yen  mung  durung  dingendikake  ………..  bok  coba dingendikakake pisan.

Hla saupama kaluwihane ya mung kaya kang wis sampeyan ngendikakake mau, rak ora cocog karo kebutuhan sampeyan ta? Apa pancen kebutuhan sampeyan kang ka-ingsedake saka sakawit ? Kayata kaingsedake : bokmenawa yen ana perlune butuh pitulungan daya gaib : wis  cumepak,  sukur  ketularan  kagungan  kaluwihan  dewe.  Apa mengkono ?

3.  MITRA

Yen kebutuhanku mono tetep, mas, ora owah saka sakawit. Hla saupamane kita oleh guru kang kagungan kaluwihan werna-werna iki mau, rak iya marem, ta? Apadene saumpama kita satitik-satitik bisa ketularan kaluwihaning guru mau kae, ra iya luwih prayoga, ta ?

Mareme lan luwih prayogane iku, ora jalaran aku kepengin oleh pitulungan ngelmu sihir utawa kepengin medukun, apa maneh kepengin bisa dadi dukun dewe, iku ora mas.

Mungguhing aku. Kabeh babagan lahir iku luwih mantep yen digarap secara lahir uga. Kayata babagan lara iya mantep golek tamba marang dokter. Yen kepengin munggah pangkat, iya kudu sregep lan tumemen anggone nyambut gawe. Yen kepengin sugih anggone dagang, kudu ngerti marang kawruh dagang. Umpama kena ing perkara, iya prayoga njaluk tulung marang adpokat. Hla bab kadigdayan, pancen wiwit enom mula aku ora seneng, yen kumudu “jaga diri” aluwung sinau pencak utawa ngesak revolver. Apa maneh bab nakokake nasibing awak, saya tak siriki banget, sebab yen dibedek ala : cilik atine, yendi bedek bejik : ngendel-ngendelake.

Dene mareme umpama duwe guru kang linuwih iku, ora liya mung ngandelake piyandel, yen kita iki disidikara dening titah kang wis kecedak  karo  kang  nitahake,  - kang  Maha Kuwasa  –  mulane  iya kasinungan kuwasa : kinacek karo sapadaning tumitah. Mengkono uga luwih prayogane saupama kita bisa ketularan duwe kaluwihan setitik-satitik, ora liya iya jalaran kita ngrumangsani : maune kalimputan ing pepeteng,  jalaran  saka  tuntunaning  guru  banjur  oleh  pepadang sawetara.

Bab ngelmu ke-Tuhanan kang panjenengan ngendikakake iku mau, aku ora dikandani dening para sedulur kang wis tau nyuwunberkah mrana, apa teorine bae, apa teori dalah praktike pisan. Umpama dikandanana,  terkadang  iya  klira-kliru anggonku  ngaturake  marang panjenengan, awit aku durung terang, endi kang aran ngelmu ke-Tuhanan, endi kang kelebu sihir, lan pedukunan iku. Saka pengiraku, sarehning wis jeneng kecedak iku mau, mesti ngelmune ke-Tuhanan uga wis luwih sampurna tinimbang karo kang durung kecedak.

Hla mungguh pamanggih panjenengan kepriye ?

3.  DARMA

Panemu sampeyan : kabeh babagan lahir iku luwih mantep utawa matuke kudu digarap secara lahir uga, iku aku mupakat banget. Malah saka keyakinanku mengkene :

Kawruh  kelahiran  (wetenschap)  karo  kawruh  kebatinan (mystiek) iku umpama suruh mono : lumah lan kurebe, pada duwe kawujudan dewe-dewe. Siji-sijine pada drajate lan pada pigunane, ora teka kang siji luwih luhur lan luwih migunani tinimbang sijine.

Dadi : saupama mystiek iku bisa tumindak bebarengan karo wetenschap, kang ateges bisa ngiseni kekuranganing wetenschap, iku becik banget. Sebab yen anggonku ngumpamakake suruh mau bener, amesti kurebe ora bisa ditonton saka lumahe, lumahe ora bisa ditonton saka kurebe. Sampurnane yen ditonton lumahe lan kurebe.

Naning  yen  ana  kang  duwe pengira  : mystiek  iku  bisa “,mengatasi” wetenschep, sarta duwe pengira : luwih mitayani kanggo nggarap babagan lahir, hla iku mesti bakal ………. kecelik.

Mula kepara nyata, sok ana kedadeyan : wong lara digarap dokter,  wis  lawas  durung  bisa  waras,  malah  dokter  durung bisa nemtokake lelarane, bareng didukunake : dukune ngerti sebab-sebabing larane, lan bisa maluyakake. Nanging kang mengkono iku ora kena dipastekake, mulane uga ora kena dienggo bukti yen mystiek iku menang luhur tinimbang wetenschap.

Upama kawruh padukunan iku mau luwih mitayani tinimbang kawruh  kedokteran,  amesti  sekolahan-sekolahan  dokter  bakal kekurangan  murid. Yen arep ana pertandingan rebut title “,juara”, amesti para pemaine ora pati merlokake latihan, kang diperlokake golek dukun utawa pati geni. Yen arep ana pilihan warga ing “dewan perwakilan” amesti ora pada mempeng anggone gawe propaganda, mung mempeng pada golek sarat. Lan bisa kedadeyan ana delegasi ing sawijining konperensi banjur nanda tangani reketek-reketek bae, sebab kedayan dening perbawane gaib delegasi lelawanane rembugan.

Kabeh iku aku wani netepake ……… ora bakal kelakon! Awit kemajuwaning perkara lahir iki kabeh wis miturut garis kodrating Pangeran.  Mulane  Pangeran  mesti  ora  bakal marengake  ananing kedadeyan-kedadeyan kang anjalari wurunge kemajuwan iku mau. Hla yen mung kaelokan remeh-remeh kang ora dadi alanganing kemajuwan lahir iku mau : mung jalaran saka percayane, iya kapercayane iku mau kang dadi tamba.  Hlo wong kang dibebasake perkarane iku mau, mestine ya pancen kurang terang temenan, senajan nyata nindakake penggawe. Mengkono sapiturute.

Dadi  : aku  mupakat  karo  panemu  sampeyan,  yen  kabeh babagan  lahir  iku  luwih  prayoga  digarap  secara  lahir  bae. Sebabngelmu “kebatinan” dianggo nggarap babagan “kelahiran” iku kurang mitayani. Hla ngelmu kebatinan kang ora dianggo nggarap babagan lahir iku kang tak jejuluki ngelmu ke-Tuhanan iku mau.

Mulane teruse ngendika sampeyan mau kae : aku ora mupakat. Sampeyan  kagungan  panemu  :  saupama  kita  bisa  ketularan duwe kaluwihan  setitik-setitik,  kaanggep  jalaran  maune kalimputan  ing pepeteng  banjur  oleh  pepadang  sawetara. Kaluwihan  iku  dudupepadang, di !

Umpama aku ngucapake :

“Niyatingsun  matek  aji  :  ajiku  si  jaran  goyang. Cemetiku sada lanang. Sun sabetake bumi : bengkah, sun sabetake segara : piyak, sun sambetake langit : mendak, sun  sabetake gunung : gempal, sun sabetake atine si Anu : dadi edan. Ora edan dadi moyar, ora  moyar  dadi  gendeng.  Ora  pati-pati  mari  yen  ora teka  ing ngarepku”

Banjur si Anu teka temenan ana ing ngarepku, hla iku aku rak jeneng duwe kaluwihan, ta ? Nanging apa aku ateges oleh pepadang??? Upama maune peteng, rak malah saya andedet keworan mendung, tadi ? Ha, ha, ha !

Mengkono uga bab guru kang kagungan kaluwihan werna-werna mau kae. Yen sampeyan kagungan piyandel : kaluwihane utawa “kuwasane”  iku  dadi  pratanda  anggone  kecedak  karo kang  Maha Kuwasa ……. Aku ora bisa nderek. Amarga panemuku mengkene.

Miturut nalar (logika) : wong kumawula marang kang Maha Suci iku sarate iya kudu nglelatih suci, Kamawula marang Maha  Adil sangune kudu ngelatih adil. Cekake sipat-sipating Pangeran iku kudu ditiru.  Hla yen sarat-sarate anggone kumawula marang  kang Maha Kuwasa iku, wis dilakoni, insya Allah uga bakal kasinungan kuwasa.

Nanging sampeyan aja kliru tampa ! Mungguhing Pangeran, sucine, adile, lan sipat liya-liyane iku mau dudu ukuran ing ndunya, hlo? Mengkono uga kuwasane, uga dudu kuwasa ukuran ndunya.

Suci  Mungguhing  ndunya iku  ateges  resik,  ora ketaman rereged, nanging suci mungguhing Pangeran iku ora mbedakake kang resik kelawan kang reged. Adil mungguhing ndonya iku, sapa temen : tinemu, sapa salah : seleh, sapa goroh : growah, sapanunggalane; nanging adil mungguhing Pangeran iku terkadang kang jujur : kojur, kang korup  (korrupt)  :  kecukup,  kang  curang  :  ngedangkrang,  lan sapanunggalane. Hla kuwasa mungguhing ndunya iku kang elok sarwa nggumunake iku mau; nanging kuwasa mungguhing Pangeran mung bares-baresan bae, awujud kodrat kang gumelar iki, kayata srengenge lakune ajeg, tanpa di-steer, lombok, enome ijo tuwane abang, tanpa di-ecet, mengkono sapanunggalane.

Lan maneh sampeyan mau kagungan pengira, yen titah iku ana kang kecedak karo kang nitahake, ana kang ora kecedak, hla iku aku wani netepake : k l i r u. Sebab daliling Quran andawuhake : wa huwama’akum aina maa kuntum wa allahu bima ta’maluuna bashirun (Al-Hadid : 4 = Panjenengane Allah tan pisah kelawan sira ana ing ngendi bae lan pirsa samubarang tindakira). Ing surat mau ayat 6 andawuhake : wa huwa ‘alimun bidzaatishshuduri (Panjenengane nguningani sajroning atinira). Ana ayat maneh kang mratelakake : “Allah iku luwih cedak tinimbang otot bebayunira”. Hlo rak ora nganggo pilih-sih ta, di? Nanging si titah, ana kang ngerti ana kang ora, ana kang percaya ana kang ora.

Karo dene maneh, di, ngendika sampeyan “kita di-sidikara dening  guru kita” iku satemene  aku ora pati ngerti.  Yen tembung “sidikara” iku sampeyan tegesi “perbuat”, hla iku genah salah. Sebab selagine  para  Nabi-Wali  bae  mboten saged nyidikara  sapadaning tumitah, tandane ora setitik kang pada kapir. Sagede mung nedahake Shiraatha’lmustaqiem (dalan kang bener) tumrap kang gelem nggugu. Mengkono uga kang jumeneng guru, sagede mung paring sesuluh babarane si murid : mani ahtadaa faannima yahtadi linafsihi wamandlalla faannima yadlillu ‘alaiha (Israa’ : 15 = sapa kang oleh pituduh iku pituduhe kanggo awake dewe, lan sapa kang sasar iku sasare uga tumrap deweke dewe). Tegese awak liya iku ora bisa nyidikara awak seje.

4.  MITRA

Wah,  panjenengan  ki  njlimet  banget,  nganti  ngonceki tembung “sidikara” barang.

Ngandika panjenegan  iku mau  kabeh  : aku wis tampa nanging ana kang durung ceta.

Kaya-kaya  panjenengan  kagungan  panemu,  yen  kabeh kaluwihan kang elok-elok iku kagolong ngelmu sihir utawa bangsaning padukunan. Mangka miturut critane para sepuh : para Nabi lan para Wali iku uga pada kagungan kaluwihan mengkono mau. Hla iku apa iya kagolong sihir ? Lan maneh aku tau krungu , jare kaluwihan iku ana kang “khak” ana uga kang “silihan”. Hla iku kepriye bedane ?

4.  DARMA

Bab kaluwihan kang elok-elok iku ora mung adapur dongeng timbal-tumimbal (overleveringen) utawa carita ing layang babad bae. Kang nyritakake kaluwihane para Nabi, uga kasebut ana ing kitab-kitab agama.  Dadi  kaluwihan  kang  dudu  sihir  iku  ya  ana,  katrangane mengkene.

Kaluwihane  iku  garise  gede  ana  werna  4,  yaiku mukjijatin Nabi, kramating Wali, mangunahing Mukmin, istijrating Kapir.

Nanging kaluwihan elok-elok kang kasebut ing babad utawa kitab agama iku ora kabeh letterliyk : kedadean temenan; ana uga kang mung  perlambang  utawa  pangupaman  bae.  Dene  kang  kedadeyan temenan iku ringkese; mukjijat, kramat lan mangunah iku, titahe kang kasinungan kaluwihan pada ora ngrumangsani anggone kasinungan. Mulane wetune kaelokane iku mesti ora kejarag lan ora obral-obralan. Kayata :

Sunan  Kalijaga anggatukake mustakane masjid  Bintara karo Ka’bah, iku mung perlambang, panjenengane saged nyiyarake piwulang agama Islam asarana kabudayan Jawa : gamelan sekaten lan wayang purwa. Dene ceritane Sunan Benang nudingi wit aren, iku satemene panjenengane mung ngendika bares-baresan bae : “i k u (= aren, yen diupakara pametune diklumpukake) ………. r a k   e m a s! ndadak miturut pandelenge si begal : uwite aren, sapapahe, sakolang-kalinge, pada dadi emas kabeh. Yaiku kang diarani kramating Wali.

Hla  critane  Nabi  Ibrahim  dinawuhan  dening  Pangeran nyembeleh putrane, banjur liniru cempe, iku mung pangupaman bae ; panjenengane ngebotake bektine marang Pangeran tinimbang bangeting tresna   marang  putrane. Pangeran  ora  nate  dawuh  marang  titahe mengkono iku, lan ora nate main sulapan bocah liniru cempe. Dene critane Nabi Musa digegila dening ula sepirang-pirang saka para tukang sihire Sang Fir’aun, iku satemene Nabi Musa banjur ngoncalake tekene bares-baresan bae, amarga saka gilane. Wusana teken mau banjur katon ngamuk  nguntali  ula  sapirang-pirang  mau.  Yaiku  kang  diarani mukjijating Nabi.

Mengkono  uga  kang  diarani  mangunahing  Mukmin, si mukmin kang kasinungan kaluwihan uga ora ngrumangsani kasinungan. Wetune kaelokan kangaran mangunah (ma’unatun = pitulungan) ya mung bares-baresan bae, saka pasrahe marang Pangeran, ora jalaran diniyati.

Dene yen wonge kang kaseren kaluwihan iku ngrumangsani anggone kaserenan, sarta wetune kaluwihan kang elok-elok iku sarana diniyati, iku kaluwihan kang saka parentahing napsu, yen olehe kaserenan kaluwihan  iku  pancen  digayuh,  hla  iku  dawuhing  setan,  sakarone kagolong istijrating Kapir (mirsani : “Kunci Swarga” III : 31

Dene pitakon sampeyan bab kaluwihan silihan karo kaluwihan “khak” iku miturut panemuku mengkene :

Kaluwihan silihan iku adate mung sawatara dina bae. Kayata Kyai Anu, jalaran anggone tapa mbisu utawa tapa nurut kali, banjur kaserenan kaluwihan bisa awas lan bisa nambani nanging kabisane kang hebat iku mung sajroning 40 dina bae.

Dene  kang  dudu  kaluwihan  silihan  kang  pada  diarani kaluwihan “khak” iku, bokmenawa kang dikarepake : kaluwihan duweke dewe, awit tembung Indonesia hak utawa tembung Jawa kak iku pada ateges duwek (darbek). Yen “khak” saka tembung Arab haqq, tegese :bener (nyata), kang aran ngelmu haqq iku ora liya kejaba ngelmuning Pangeran, yaiku agama, dudu bangsaning kaelokan mengkono mau.

Anadene kaluwihan “duweke dewe” iku, mula dasar nyata ora mung sadela sirna kaya kaluwihan silihan. Nanging yen kanggo obral lan sarat-sarate ngejog daya dilirwakake, iya banjur ngabar, pepindane kaya lampu kentekan lenga : ora bisa murub maneh.

5. MITRA

Iya-iya, mas, aku saiki wis ngerti. Dadi golek guru iku iya kalebu angel. Hla guru kang sampurna ing kawruh ke-Tuhanan, iku titikane kepriye mas? Yen ana titikane, karuwan anggone ngupaya.

5.  DARMA

Titikane iku : ana, nanging pangupayane iku kang rada ora gampang. Ing layang “Wulangreh” nyebutake mengkene (Dandang Gula) : “Lamun sira amaguru ngelmi, amiliha sujanma kang nyata, ingkang becik martabate, sarta kang wruh ing kukum, kang ngibadah lan kang wirangi, sukur antuk wong tapa, ingkang wus amungkul, tan melik pawewehing Lyan, ……

Sujana kang Nyata = dudu avonturier, ora gleca-glece;

Ingkang  becik martabate =  durung  tau  diukum  krana perkara kang ngisin-ngisini;

Kang Wruh ing kukum = ngerti temenan marang hokum (angger-angger) agama, sukur hokum liya-liyane;

Kang ngibadah = nindakake sembahyang sarengat, agama apa kang dadi kepercayane;

Kang  wirangi =  ora  crobo  (sembarangan)  tindake  lan kelakuwane;

Wong tapa = manggon ing gunung utawa ing praja kena bae, sok uga merangi hawa napsune;

Ingkah wus amungkul = sugih utawa mlarat kena bae, sok uga ora kronehan;

Tan melik pawewehing Iyan = ora mung sepi ing pamrihing atase barang kasatmata bae, uga pamrih kang arupa pengaji-aji. Hlo rak ya angel ta golek-golekane ? Ewadene guru kang sampeyan  ngendikakake  mau.  Aku  iya  gelem  angguroni,  idep-idepkanggo pengalaman, anggere :

a. Kita  dimerdikakake  meguru  marang  guru-guru  liyane, ora nganggo nyuwun palilah marang panjenengane;

b. Kita dimerdikake memaca buku kawruh kebatinan apa bae, ora kanggo  nyuwun  palilah  utawa  anglapurake pemaham kita  marang panjenengane;

c. Kita dimerdikakake miterang, terkadang kaya ambantah. Marang wedaran kang durung andadekake pemarem, aja nganti panjenegane duka.

6.  MITRA

Wah, wah, hla teka tirik-tirik temen. Nuwun-nuwun sewu, kersa panjenengan ki aneh, mas ! Lumrahe kang dijanji iku si murid, dudu si guru. Saupama kita sida sowan mrana, lan panjenengan iya kelahir anjanji mengkono, tak kira panjenengane guru mesti ora kersa malah gerah penggalihe rumangsa di ……… sapelekake.

Hla panjenengan kagungan kersa njanji mengkono iku sebabe kepriye mas?

6. DARMA

Hlo, guru teka gerahan penggalih ! Iku rak durung pinda samodra, durung bisa momot lan mengku marang calon siswa kang isin punggung muda.

Dene  anggonku  kumudu  anjanji  iku,  sebabe  iya  kaya ngendika sampeyan mau kae : lumrahe si murid kang tampa pepacuh ngene ngono, kang wos-wose :

(a) supaya si murid fanatiek marang ngelmu lan gurune.

(b) si guru kuwatir bokmenawa kawiyak cupeting kawruhe.

Upama ana pitakoning murid : si guru ora bisa njawab, iku pancen si guru ora perlu rikuh, sebab wong kang sampurno luwih dening sampurno, iku pancen ora ana. Mengkono ugo si guru kang duwe penganggep : mung ngelmune dewe kang bener, banjur para muride dipurih fanatiek kaya deweke hla iku iya ……… kliru.

Hla si murid kang cukup akal lan pikirane (senajan ora cerdas banget)  teka  dipurih  “menelan  mentah-mentahan”  apa sak ngendikane gurune, iku ya ora gelem, ta ! Awit babagan roh (jiwa) iku kang tanggung jawab mung awake dewe, dudu awak liya.

Ing layang “wulangreh” mau kae, uga mrayogakake kang surasane kudu ora “menelan mentah-mentahan” mengkono iku, balik kudu disaring awewaton : dalil, kadis, ijemak, kiyas. Yen ana wedaran ngelmu kang nyulayani karo wewaton werna 4 mau prayoga di …………..singkiri bae.

7.  MITRA

Hla dalah, layak bae panjenegan pinda Raden Sumantri duk arsa suwita Sri Arjunasasra, hla wong panjenengan wis kagungan gegaman kanggo ngoreksi, saka “Wulangreh” mengkono.

Mungguh wewaton kang diarani “dalil-kadis-ijemak-kiyas” iku mau, keterangane kepriye,  mas ?

7.  DARMA

Ing “Wulangreh” ora ana penjelasane perkara iku. Dene maksude tembung sarta tapsire kang progressief mengkene :

Dalil (wutuhe;  dalil  Quran)  =  ayat-ayating  Quran, yaiku kitabing Pangeran kang rineksa saka owahan-owahan. Nyatane : senajan ditarjamah ing basa werna-werna, kang asli ing basa Arab : isih ana. Dadi yen tarjamahane kawoworan sentimen (neselake panemune dewe) : gampang ketara.

Kadis (Hadiest) – dawuh pangandikane K. N. Rasul kang tinampa dening sekabat, tumimbal marang tabi’in (wong kang ketemu sekabat). Hadiest shahih = kang wis ditimbang tetela benere; hadiest qudsi = pangandikane Rosulullah kang kasebutake “dawuhing Pangeran“ dadi pada bae karo Qur’an, mulane dianggep suci (bener)  tanpa nganggo dirembug dawa dawa. Hadiest mutawatir = kang ora nganggo dirembug bener lupute, nanging akeh kang ngandakake. Dene yen timbal-tumimbale iku wis adoh : saka tabi’in tumimbal marang tabi’tabi’in, sapiturute, mangka kang minangka sanad (sendehan) durung misuwur bab katemenane, hla iku aran hadiest maudlu` (cinacad), ora kenadipercaya.

Ijemak  (Ijma’) = panemune para ngulama ahli agama Islam,  dek  jaman  semana. Sawise let  pirang-pirang  abad,  bareng  kawruhe wong wis saya maju, mesti bae panemu iku iya tambah maju (jnamisch) ora patok bangkrong bae (statisch), senajan kang minangka wewaton uga dawuhing Quran lan Hadiest.

Kiyas (qiyaas)  =  panglimbang  lan  panimbang  kang  bisa ditampa lan sineksenan dening akal lan pikiran, dadi ora mung gugon tuhon utawa anut grubyug bae. Sarehning kawruhe wong wis saya maju,mesti bae akal lan pikirane uga tambah maju, ora gampang dipengaruhi ing liyan.

8.  MITRA

Wah, hla kok panjenengan jebul wis kagunan sangu tarik-tarik mengkono. Mung saka ora weruhku bae, tibake panjenengan iki wis  kerep meguru lan memaos buku-buku, umpama kita sida bebarengan meguru, panjenengan ki ngansu pikulan warih apek geni adedamar “, beda karo awak ndengkeng iki.

Kang iku mas, menawa panjenengan dangan ing penggalih serta ora ana pekewuhe, mbok  iyaha aku panjenengan tulari gegebengan panjenengan. Sukur wis bisa andadekake pemarem, umpama durung marem, ya wis maedahi : besuk yen sida bebarengan meguru, ora banget-banget anggonku tingak-tinguk.

8.  DARMA

Ingatase  mitra-darma,  aku  ora  keberatan  minangkani pamundut sampeyan iku, di! Ananging bisa marem utawa oraha, aja sampeyan galih yen aku ngendas-ngendasi seja sampeyan golek guru, utawa ora ateges aku emoh anderekake bebarengan meguru.

Dene wejangan werna-werna kang wis tak tampa saka para guru, serta wirid werna-werna kang wis tau tak waca saka buku-buku, iku mung ana siji kang andedakake pemareming atiku, yaitu kang aran wirid : “Iman-Tauhid-Ma’rifat-Islam”. Amarga panyelasane cocok karo wewaton ; “dalil-hadiest-ijma-qiyaas” mau kae. Hla iya iku bae kang bakal tak aturake. Namung aja mung sampeyan hiyani bae; endi kang sampeyan ora mupakat, sampeyan bantah. Iku bakal muwuhi terang lan gawe murnining panemu.

II.  WEDARAN BAB IMAN

9.  MITRA

Nderek! Nanging aku nyuwun katerangan disik: apa sebabe iman didisikake, Islam tiba keri, malah keri dewe pisan. Mangka kang wis kerep tak rungu: muslim iku durung tentu  mu’min, kang tegese wong Islam iku durung mesti kadunungan iman. Iku katerangane kepriye mas……..???

9.  DARMA

Hla iya kaya mengkono iku kang tak karepake, di. Iku aran bantahan kang ora satitik paedahe.

Pancen,  umume  iya  kaya  ngendika  sampeyan  iku, jer tembung, Islam ing kono iku Islam araning agama. Beda karo tembung Islam ing tetaraning wirid “Imam-Tauhid-Ma’rifat-Islam” kang bakal tak aturake iki mengko.

Mulane ing sajroning aku ngaturaken wirid iki mengko supaya aja  wor-suh,  aku  lilakna  migunakake  tembung : agama Muhammad “ora agama Islam” kaya adate. Dadi : ngendika sampeyan mau  kena  diganti  mangkene : Muhammadiyyin  (wong  agama Muhammad) iku durung mesti muslim (jumeneng Islam).

10.  MITRA

Mengko disik ta mas! Panjenengan migunakake tembung agama Muhammad iku apa ora nyudakake ajine agama Islam kang pada kita pepundi iki?

10.  DARMA

Hla rak rewel : yen lagi ngrembug sawijining perkara iku prayogane aja fanatic lan aja kawoworan sentimen. Anggonku nyebut mengkono iku ora terus-terusan, mung sajroning ngrembug bab iki bae, supaya aja wor-suh.

Karo dene maneh, menurut panemuku : ora bakal nyudakake aji ora barang. Coba sampeyan galih:

Kita sebut agama Buddha, amarga kang anyiyarake : Sang Sidarta Gautama, kang sawise tampa wahyu banjur ajejuluk Buddha. Kita nyebut agama Kristen amarga kang nyiyarake : Nabi Yesus (Isa a.s.) kang sawise tampa wahyu banjur ajejuluk Kristus. Utawa kita arani agama  Nasrani  amarga  kang  nyiyarake  iku  miyose  ana  ing  Nasaret (Betelhen).

Dadi : Jenenging agama iku umume miturut asmane kang tampa wahyu lan  nyiyarakake iku mau, ora kumudu nganggo jeneng mirunggan. Mulane saka panemuku, kita kena ngarani agama Musa lan agama Muhammad, amarga kang jumeneng Rasul (tampa wahyu lan nyiyarake) Nabi Musa a.s. lan Nabi Muhammad s.a.w.

11.  MITRA

Iya, iya mas aku wis mufakat, dasar nyatane : syahadat kang dadi rukuning agama kita kang wiwitan iku ngucapake : asyhadu an laailaaha  ilaallaah  wa  asyahadu  anna muhammadarrasuulullah = anekseni kawula : satuhunipun boten wonten Pangeran kejawi Gusti Allah, lan anekseni kawulo : satuhunipun kanjeng nabi Muhammmad utusaning Allah dadi : nyebut agama Muhammmad ing atase agama islamiku, yuridisch lan psychologisch ora ana bedane.

11.  DARMA

Pancen iya mengkono di nanging sampeyan mangartosa, yen tembung, Muhammad ing kalimat syahadat iku mau satemene mengkusu rasa rangkep ; letterliyk (lahir) lan symbolisch (batin).

Mungguhing  surasa  lahir,  iya  Muhammad  asmane  Nabi panutan kita iku mau, dene mungguhing surasa batin, Muhammad iku mau dudu njenenging wong, yaiku wujude manungsa iki, kang adon-adonane lan kompliting pirantine pranyoto luwih sampurna tinimbang machluk liya-liyane (,,Kunci Swarga” II: 8).

Mengkono uga bokmenawa sampeyan wis tau maos utawa mireng tembung “nur Muhammad” yaiku asaling kabeh dumadi, hla iku aja sampeyan kira Kanjeng Nabi Muhammad.

12.  MITRA

Amit sewu, mas, kok rada kisruh anggonku nampani. Apa “Muhammad” iku, kejaba diangga jenenging wong, si tembung duwe, teges dewe ta? Hla tegese kepriye? Keparenga paring penerangan kang sajelas-jelase.

12.  DARMA

Pitakon  sampeyan  iku  bener,  mung  ana  kang  kuwalik. Sakabehing  “tembung”  iku  rak  mesti  nduweni  teges,  ta  di?  Hla jenenging wong iku lumrahe pada milih tembung-tembung iku mau, endi kang dicocogi tegese. Terkadang adapur pamuji (Kuwat, TeguhI.I.I) terkadang minangka panyandra bae (Jarot, Dableg I.I.I.), ana uga kang minangka pangeling-eling kahanane utawa titi mangsane nalika lahir (Buwang, Rebo I.I.I.).

Mungguh asmane Nabi panutan kita iku satemene ana 4, pada rimbagan saka tembung  h a m d u n  kang tegese pangalembana, utawa h a m i d a   kang tegese angalembana. Yaiku: H a m i d (= ingalembana), M a h m u d  (= kang  kataman  pangalembana),  A h m a d  (kang  luwih ingalembana), M u h a m m a d (= kang kaserenan pangalembana). Nanging kang katelah lan populer dewe :          M u h a m m a d, ing kalimah syahadat uga Muhammad, ora kena nyebut asma liyane.

Dene tembung  “Muhammad”  ing  kalimah  syahadat kang disurasa symbolisch iku tegese : sipat kang kaserenan pangalembaga (ing wirid-wirid kasebut : sipat kang pinuji)  “nur muhammad” ateges : cahya kang kaserenan pangalembana (ing wirid-wirid kasebut : cahya kang pinuji).

13.  MITRA

Wis jelas banget, mas, saiki! Mulane banjur keparenga miwiti ngendikakake wiride, keprije wedarane bab iman iku.

13.  DARMA

Iman iku tegese : percaya. Ingatase wong agama Muhammad, rukuning  iman  iku  ana  6,  yaiku  percaya  marang  anane:  I.  Allah, II. Malaekat-malaekate Allah, III. Kitab-kitabe Allah, IV. Utusan-utusane Allah, V. Dina akhir. VI. Pepasten becik lan ala (,,Kunci Swarga”II:24).

Nanging ing wedaran wirid iki mung bakal nerangake bab kapercayan marang anane Allah kang sawiji (Monotheisme), tegese dudu Allah kang lara utawa luwih.

Kepercayan marang anane kang Maha Kuwasa iku, sanyatane wis wiwit kuna-makuna mula, yaiku wiwit anane manungsa ing ngalamdunya iki, ing jaman sadurunge ana……..agama.

Tuwuhing kapercayan mau, ora liya jalaran si manungsa nyipati gumelaring alam iki kabeh kang ora bisa dikuwasani dening deweke, balik simanungsa kang kudu tunduk marang purba-wasesaning alam iku. Kayata : nalikane lagi nyrempeng nyambut gawe, kepeksa leren jalaran peteng, ora bisa ngerem suruping srengenge; nalika tandurane butuh udan, ora bisa ngundang udan, mengkono sapanunggalane. Dalah awake si manungsa dewe ora bisa diprentah miturut karepe. Kayata : yen pinuju arip, dilek-lekna iya meksa turu ; umure dewe lan umure liya, pada  ora  kena  disemayani  sadela  bae,  yen  wis  tekan  mangsane, mengkono sapanunggalane.

Mulane banjur tuwuh pikirane: kumawula marang kang Maha Kuwasa, sarana sesaji lan ngabekti. Dene carane sesaji lan ngabekti, sarta endi kang dianggep kang Maha Kuwasa iku, siji-sijining golongan : ora pada. Ana golongan kang duwe penganggep, yen kang Maha Kuwasa iku loro, ana uga kang duwe penganggep luwih sakaloro.

Dene wulangane agama-agama kang disiyarake dening para Nabiyullah iku, ing bab penganggepe marang Maha Kuwasa : siji lan sijine ora ana bedane. Yaiku pada netepake yen kang maha Kuwasa iku satemene mung siji, kang asmane ing basa Arab : Allah. Hla agama kang kita rungkebi iki (agama Muhammad) uga kagolong agama kang nekadake : Pangeran kita iku mung siji, ora loro utawa luwih.

Anggone  nekadake  marang  kasawijening  Pangeran  iku katrangane ora angel. Sebab upama Pangeran iku loro utawa luwih, amesti kala-kala perang tanding : rebut bener utawa rebut penguwasa. Hla Pangeran kang kalah perange iku banjur kena ditetepake mesti dudu kang Maha Kuwasa. Dadi Pangeran kang Maha Kuwasa temenan iya tetep mung siji, yaiku kang menangan dewe. Hla upama Pangeran-pangeran mau pada Maha Kuwasa kabeh, amesti anggone perang tanding rame banget, amesti seprana-seprene ora ana kang kalah utawa kang menang. Yen mengkono amesti alam kang gumelar iki tumindak sakarepe dewe-dewe utawa ……….. mogok.

14.  DARMA

Iku ora wurung, di, nanging ya tak aturi sabar disik. Sebab ceplas-ceplos  kang  kurang  jelas  keterangane  iku  adate  ora  bisa ketampa, sisip sembire salah panampa. Dene yen wis dijelas-jelasake meksa ora bisa ketampa, hla iku kaya kang wis tak aturake mau, pancen siji-sijining wong iku wis manut garise dewe-dewe. Ing layang suluk (wirid sinawung tembung) ,,Sujinah” disemoni mengkene (Gambuh) :

Satengah ana muwus, rada esak mamang manahipun, iya iku ngibarate desa cilik, tan kelar kanggonan ratu, wedi bokmenawa jebol.– Iku anggep wong bingung, destun cekak nalare wong kumprung, sejatine wus kena pengaruh iblis, sanggup den mulyakken iku, kinen “wisma aneng gowok”.

Hla bab gendeng iku satemene ana werna loro. Ana kang gendeng amarga bingung, jalaran ora ketemu-ketemu; ana kang katone gendeng amarga brangta, jalaran wis ketemu ancer-ancere nanging durung kepetuk gatuk. Mulane tembung “ngelmu” (Arab : `ilmu = kawruh) iku ana kang ngirata basa : angele yen durung ketemu, saweneh : angele  yen  wis  ketemu. Ing  layang  suluk  “Andondomi”  disemoni mengkene (Dandang gula).

,,Pilih-pilih ingkang angawruhi, ing maknane Allahu Akbar, nora sok wonga wruh angger, yeku ingkang den luru, njajah desa amilang kori, tan liya kang den arah, kang karem ing kawruh, yen tanwruh pangucapira, nora weruh marang endase terasi, awit wus munggingsira” ……….. Hla rak tepat, ta!

15.  MITRA

Elo, elo, panjenengan ki jebul asarira bibliotheek. Aku tau krungu : jare wirid-wirid lan suluk-sluk iku sok bertentangan karo wulangane agama kita, iku nyatane kepriye?

16.  DARMA

Akeh  bae  kang  bertentangan!  Mulane  kudu  disaring awewaton dalil-kadis-ijemak-kiyas mau kae. Hla, gede-gedening dosa iku ora kaya dosane wong ahli kitab, alias pengawak taman-pustaka (bibliotheek), yaiku yen “menelan mentah-mentahan” tanpa disaring.

Saiki tak banjurake aturku bab iman :

Pancen, bab anane Pangeran iku kudune didumuk : muk. Yen ora  mengkono,  amesti  percayane  iku  mung  tiru-tiru  bae.  Senajan lumrahe pada ngarani geloof (kapercayan) nanging batine dewe mesti ngaku yen satemene mung biygeloof (gugon-tuhon). Mulane iman pada iman iku ora pada, ana tatarane, yaiku :

I. Imane bocah nglakoni sarengat, iku iman mung kagawa saka taqlid (anut grubyug); pepindane percayane yen Mas Pawiro iku daleme ing Sentul, jalaran akeh wong kanda mengkono. Yakine (overtuiginge) ka-aranan, “wajibul yaqin” = overtuiging kang kagawa saka wajib.

II. Imane para ahli kitab, iku iman tataran tarekat; pepindane : percayane yen Mas Pawiro iku daleme ing Sentul, jalaran wis liwat ngarepe daleme lan krungu suwarane. Yakine kaaranan “ainul yaqin” = overtuiging kang wis weruh ancer-ancere.

III.       Imane mu’min chas, iku iman tataran kakekat; pepindane : percayane yen Mas Pawiro iku daleme ing Sentul, jalaran wis tau mara dayoh, nanging durung nganti adu arep. Yakine kaaranan “haqqulyaqin” = overtuiging kang wis nyata.

IV.       Imane para arifin, iku iman tataran makripat ; pepindane : percayane yen Mas Pawiro iku daleme ing Sentul, jalaran wis tau mara dayoh lan ketemu karo Mas Pawiro. Yakine kaaranan “isbatul yaqin” = overtuiging kang wis tetep, iya sampurna-sampurnaning overtuiging (,,Kunci Swarga” I : 19; “K.S” III : 14).

Dadi : wedaran bab “imam” ing tatarane wirid Imam-Tauhid-Ma’rifat-Islam iki, ora kurang lan ora luwih, mung iman tataran tarekat. Ewadene yen ketrima (bisa katampa terus ing ati). Wis bisa ngrasakake nikmataning  iman; yaiku  samangsa wis kaya kang kadawuhake ing Hadiest mengkene, tsalaatsatun man kunna fiehi wajada bihinnahalaawatal imaani (telung perkara kang rumaket marang sapa kang wus ngrasakake nikmating iman) man kaanallahu wa rasululluhuahabba ilaihi min siwaahuma (yaiku kang tresnane marang Pangeran lan  utusane  ngungkuli  kabeh  bae) waman  ahabba  abdan  laayuhibbuhu illa lillahi (lan kang tresna marang sepadaning tumitah kanti sepi ing pamrih) waman yakrahu an ya’uda fielkufri ba’da idzanqadzahullahu ta’aala minhu kamaa yakrahu an yuiqaa fiennaari (lan kang geting marang kekupurane wingi-wingi, sawise binuka ing Pangeran, kaya getinge dicemplungake geni naraka).

16.  MITRA

Iya-iya mas, aku wis tampa pangandika panjenengan iku. Jer setitik-setitik  aku  wis  tau  krungu,  yen  kabeh  kang isih kena digunem, – wejanganing guru, – iku jenenge t a r e k (thariq) tegese dalan. Dadi tarekat (tharieqat) iku lagi nerangake bab dalaning panembah jati. Dene teruse iku gumantung pangulahe si muridd, wis ora kena digunem maneh.

16. DARMA

Sukur ta di, yen wis saged milah-milah dewe mengkono. Saiki tak banjurake aturku :

Wong kang ngabekti Pangeran saliyane Allah (heiden) kang babar pisan ora duwe Pangeran (atheist), lan kang duwe penganggep yen penguwasa kang duwur dewe iku ‘alam (naturalist) iku tembunge Arab pada bae, diarani K a p i r (kafirun) tegese wong kang ora oleh pepadang, dene pahame diarani kupur (kufrun). Hla iku yen dipilah-pilah asal silahe mestine mengkene.

Kapir heiden iku anane wiwit sadurunge ana agama. Sawise ana agama kang nyiyarake pepadang, deweke meksa puguh, ora gelem ngrewes lan nimbang-nimbang bener lupute wulangan agama iku.

Kapir atheist iku sadurunge ana agama ya wis  ana, sawise ana agama,  tekan dina iki, – ya ora kurang. Sebabe katon ora duwe Pangeran lan ora nindakake pangabekti marang sapa-sapa, iku umume jalaran lagi kalimput ing kasenengan. Durung temtu deweke wis duwe keyakinan bab ora anane kang Maha Kuwasa iku. Mulane samangsa ketaman ing reribed  kang  luwih  dening  banget,  banjur  ……  grayah-grayah sakecandake, depe-depe marang kang kinira Maha Kuwasa, wusana dadi kapir heiden. Ana uga kang kebuka ing Pangeran, banjur ilang kupure; dene kang puguh lan tabah atine, banjur dadi kapir naturalist.

Kapir naturalist, iku kapir ahli piker, anane sawise ana agama kang nyiyarake pepadang. Deweke ngemohi sesembahanne kapir heiden sarta gelem nimbang-nimbang wulangan agama kang netepake anane Pangeran kang mung siji (monotheisme). Nanging sarehning katrangan bab Pangeran iku kurang ceta tumrap dewewke, mulane banjur grayah-grayah  kang ketemu  mung ……….  Gumelaring  alam iki (natural).

Banjur duwe penganggap yen sak nduwure iku wis ora ana panguwasa maneh (,,Kunci Swarga” I : 15).

Hla iku, Di miturut panemuku kang ora kawoworan sentimen Pada-pada kitabing Allah, kang ceta gambling anggone nerangake sipat-sipating Pangeran iku : Al-Qur’an. Mulane tuwuhe golongan naturalist iku iya ana ing tanah-tanah kang ora kasorotan pepadanging Qur’an.

17. MITRA

Mengko ta, mas! Anggone ngarani kliru tumrap panemune golongan naturalist iku : awewaton apa ? Hla golongan kang kasorotan pepadanging Quran iku : A p a  lan  E n d i  kang dianggep Pangeran Maha Esa kang asma Allah iku ? Keparenga panjenengan banjur ngendikakake.

17. DARMA

Wah, pitakon sampeyan iku “boleh” Di. Nanging ya aja kesusu ta, selot-selote mengko rak tekan kono.

Kaum naturalist ora oleh pepadanging Al-Quran kang ngemot ayat-ayat bab dumadining langit-langit lan bumi sarta kang ana ing antarane iku saka sabdaning Pangeran :

kun fayakuun (anaha sira,banjur ana pada sanalika). Senajan mengkonowa, deweke mesti wisoleh pepadanging Toret (At Taurat) surat Genesis (Purwaning dumadi) kang uga mratelakake mengkono. Nanging dawuhing surat mau banjur ora dianggo waton, jalaran ing kitab iku ora ana katrangan-katrangan maneh bab sipat-sipating Pangeran kang bisa maremake tumrap deweke.

Senajan mengkonowa, pancen nek deweke bisa mikir : yen kabeh kang ana iku mesti ana kang anganakake, lan kabeh kedadeyan iku mesti ana kang andadekake. Hla iku yen diurut-urut, nganti tekan ….……e m b u h. Nanging “embuh” iku dudu carane wong ahli piker, sebab surasane bisa ateges iya, uga bisa ateges ora, dadi tanpa katetepan. Miturut nalar kudu anekadake A N A N E “kang luwih disik, ora kedisikan” sarta kang jumeneng kelawan pribadine, ora ana kang “anjumenengake”  yaiku  kang  disebut  …………  Allah.    Dene  gumelaring `alam iki, ora iya kejaba mung salah sawijining sipate Pangeran anggelar kodrat iradate bae.

Anadene  kitab-kitabe  Allah  kang  sadurunge  Quran  iku, pancen, isine pada awujud  b a b a d  kang mung nyritakake sajarahe (asal-usule)  Rasul,  lelampahane  nalika  “dipanggihi” Pangeran  lan kaparingan  dawuh  (wahyu),   lelampahan   liya-liyane  bab  anggone nyiyarake agama. Ora nyritakake bab sipat-sipate Pangeran, malah yen nyritakake Pangeran iku kaya-kaya ana blegere, nanging bleger luar biasa, kang ora saben wong bisa weruh.

Hla  Qur’an ora wujud babad mengkono iku. Sawutuhe Quran kang kandele 30 juz (jilid) utawa 114 surat (bab) iku mligi ngemot  dawuh-dawuhing  Pangeran  kang  ditanpa  dening  Nabi Muhammad  SAW.  Dawuh-dawuh  mau  akeh  banget  kan  sinartan katrangan  bab sipat-sipating  Pangeran, antarane kaya kang wis tak aturake mau kae :

(1) Tan pisah klawan sira lan pirsa samubarang tindakira,

(2) Nguningani sajroning atinira.

(3) Luwih cedak tinimbang otot bebayunira.

(4) lan liya-liyane kang surasane sairib mengkono.

Kang iku, umat Muhammad kang tinarbuka, wis ora mamangmaneh anggone netepake yen Pangeran iku aja digoleki mrana-mrana, balik kudu mung niti priksa kahanane si manungsa dewe. Mulane banjur ana unen-unen man `arafa nafsahu faqad `arafa rabbahu = sapa kang weruh pribadine temen-temen weruh marang Pangerane (“Kunci Swarga” I : 36; “K.S” II : 3), malah ana kang wani nekadake : asyhadu an laa ilaha illaallaah wa asyhadu anna laa ilaha illa anaa = anekseni ingsun : satuhune ora ana Pangeran kajaba kang asma Allah, lan anekseni ingsun : satuhune ora ana Pangeran kejaba mung ingsun.

18. MITRA

Aduh, aduh, banjur kepriye genahe iku mas? Aku teka durung bisa tampa.

18. DARMA

Kang  pada  nekadake  mengkono  iku  dudu  ngulama sembarangan bae, yaiku para zaahid-zuhhaadda (= kang ora mentingake babagan dunya, zuhud) kang wis tekan tataran `arifin (ahli makripat). Dadi anggone nekadake mengkono iku genah ora awur-awuran lan ora karana urusan dunya. Nanging ……….. bareng wong-wong kang durung tekan tataran kono pada gumampang “ngoper” panemu mau, hla banjur dadi kliru tampa werna-werna, luwih-luwih kang kedadeyan ana ing tanah Jawa kene.

Mulane nalika jaman Demak tekan jaman Mataram, kang kuwajiban  anggelarake  wirid  iku  mung  para  Waliyullah  lan para ngulama agung kang piniji dening Negara, supaja aja ana kang kliru tampa.  Ananging  iya  ana  Negara  kang  anggone  nglarangi  wong memejang wirid iku jalaran kena pengaruhe kaum  d o g m a t i k u s (percayane tanpa dinalar), kang wos-wose mung kuwatir yen suda kajenkeringane.

Dene klirune tampa werna-werna iku, kayata ana kang adarbe penganggep yen kang sinebut Pangeran iku : urip kita iki. Ana maneh kang nekadake : napas, angen-angen, rasa, nyawa, jantung, budi, eling, banyu kang nelesi utek, roh utawa jiwa, …….. embuh liyane maneh.

Hla kabeh-kabeh iku terang dudu Pangeran kita. Ana kang kalebu piranti wadag utawa pirani alus bae, ana kang mung talining urip, pratandaning urip, utawa kang nyababake urip bae, dene roh utawa jiwa iku mung badan alus kita bae. Wis terang yen kabeh-kabeh mau salah sebab isih kena tinoton mawa paningal wadag utawa paningal gaib, apa dene isih kena cinakra bawa lan kinaya ngapa.

19. MITRA

Yen aku ora kliru, kang sinebut Pangeran iku, sukma kita, mas! Nanging kapriye jelase : ……. Nyumanggakake. Aku durung dong.

19. DARMA

Ngendika sampeyan iku rak mung perkara “asma” ta, di. Kena bae sampeyan nyebut : Yenovah, Deo, Theo, God, utawa liya-liyane maneh, sebab kang ngaturi jejuluk iku si manungsa iki, miturut basane dewe-dewe. Ing basa Arab sinebut “Allah” asale tembung ateges “kang sinembah”.

Ingatase  wirid,  kang  perlu  iku  dudu  tembunge,  nanging pendumuke : muk, rak iya ta? Hla saiki sampeyan tilingake kang trawaca :

Kita ora mamang maneh, yen kang sama Allah iku Dzat kang tan pisah kelawan kita, ana ing ngendi bae lan ing dalem kahanan kang kepriye bae, kayata ing sajroning kita melek, lungguh, ngadeg, mlaku, turu, lan liya-liyane, kang katembungake isih urip iki ; senajan besuk yen roh kita iki wis pisah karo raga kita, si roh kang isih lestari urip langgeng lan si raga kang wis ajur dadi lemah, uga isih kalimputan dening dzating Pangeran.

Dadi wis terang yen kang asma Allah iku dudu urip kita iki, dudu napas kita, dudu roh kita, lan liya-liyane maneh, kaya panemu kang sasar mau, jer Allah iku ora njaba ora njero, tan kena kinaya ngapa, gesang tanpa roh, kuwaos tanpa piranti.

Ananging iku mau kena diarani mung Allah siji-sijining manungsa bae; bangsa kita Jawa ana kang nyebut asmane Hyang Suksma, asale tembung ateges “sesembahan kang ora katon” (ing basa Sanskrit Purusha). Mula dasar nyata Hyang Suksma iku ora katon sarana pandulu wadag utawa pandulu gaib. Upama isih kena dinulu, amesti isih kena kinaya ngapa, lan isih ana sipat anyar kang ngemperi. Hla iku terang yen dudu Hyang Suksma. Dene kang sinebut “sukma” dening wong akeh iku surasane mung ateges nyawa utawa roh (jiwa), mulane den satiti aja nganti kliru pangerti.

Ana dene Allahe siji-sijining manungsa iku sejatine ora liya kejaba mung wewayangane Allah.  Pangerane sakabehing machluk iya kang nitahake gumelaring alam iki kabeh (ing basa Sanskrit Isywara), pepindane kaya dene jembangan sewu isi banyu ana satengahing alun-alun, sayekti kabeh pada kepanduman wewayanganing srengenge ing wayah tengange, tan ana kang kaliwatan (,,Kunci Swarga” I : 33-34-35-36; ,,KS” II : 2).

Mungguh wewayanganing Pangeran kang kababar marang sagunging dumadi iku ing basa wirid kasebut : Nur Muhammad tegese cahya kang pinuji. Kita ora mamang maneh yen kabeh titah iku pada asal saka nur Muhammad mau, amung beda-beda wadah lan isine; ana kang aran bangsa watu, tetuwuhan, kewan, manungsa, machluk abadan alus lan liya-liyane. Senajan manungsa pada manungsa sayekti ora pada kahanane, kagawa saka bedane kang pininda jembangan lan banyune iku mau.

Wusana aja salah pengira : yen cahya mau salugu-lugune cahya, iku mung pepindan bae,  jer kang asma Allah kita sayekti dudu cahya. – T a m m a t.

20. MITRA

Matur  nuwun,  mas  (karo  prebeng-prebeng  mrebes  mili), penampaku wis ceta gamblang, lan rumangsa marem. Panjenengan tetep sedulurku tuwa!

20. DARMA

Pada-pada di. Yen sampeyan wis rumangsa marem syukur  alhamdulillah, saiki ganti wedaran bab Tauhid.

III.  WEDARAN BAB TAUHID

21. MITRA

Iya mas,  keparenga banjur nerusake.  Nanging aku arep nyuwun katrangan disik : kang wis kerep tak krungu, tembung  t o k i d diku surasane sairib karo  t e k a d, apa iku “tauhid” kang kalebu ing wiridiki ?

21. DARMA

Sampeyan mundut pirsa mengkono iku, bener, supaya terang, ora klira-kliru ing pangerti.

Pancen, umume tembung tokid lan tekad iku panganggone lira-liru, terkadang dirangkep awujud purwakanti sastra, jalaran kinira pada tegese. Nanging sanyatane tegese beda banget.

Tembung “tekad” tumraping pagunem pedinan iku tegese : kekencenganing karep (volharding), kayata gede tekade = rosa banget karepe, tekad-tekadan = ora wedi bakal kepriye wusanane,  jer karepe wis kenceng. Hla iku asalae saka tembung Arab i`tiqaad kang tegese gegebengan utawa kapercayan; iku tembung aran kang dirimbang saka tembung kriya  u` t a q a d a, tegese : percaya. Teges mengkono iku kanggone ana ing paguneman ngelmon, kayata : anekadake = ngantepi kapercayane.

Dene tembung “tokid” iku ora tinemu ana ing paguneman pedinan, mung tinemu ana ing paguneman ngelmon bae, sarta tegese ora pada karo i`tiqaad mau. Tokid iku asal saka tembung Arab tauhid yaiku tembung kriya kang dirimbag saka tembung wilangan waahid; dadine tembung  aran  at-tauhid  ateges  kawruh  bab  tauhid.  Hla  iku  perlu dirembug kang sajelas-jelase disik, supaya terang penampa sampeyan marang wedaran bab tauhid mengko.

Tembung wilangan wahid iku tegese s i  j i. Upama wahidiku tembung Jawa, kriyane dadi “mahid”; upama tembung Sunda kriyane  dadik  “ngawahid”;  upama  tembung  Indonesia,  kriyane  dadi “mewahid”. Hla sarehning tembung Arab, kriyane uga miturut tata-basa Arab, kriyane dadi “tauhid” mau kae, tegese :  n y a w i  j e k a k e. Dene surasane ana rong werna kang miturut tata-basa : pada benere.

a. Tumrap  wulangan  sarengat,  nyawijekake  iku  ditegesi nekadake mung sawiji, ora loro utawa luwih, lan dudu kang liyane. At-tauhid  =  kawruh  kang  nerangake  sipat-sipating  Pangeran,  padane Al`aqaid.

b. Tumrap wedaraning wirid, nyawijekake iku  ateges  nunggal mung   sawiji, sirna rasa-rumangsane luwih saka siji. At-tauhid = kawruh manunggal, yaiku kang nerangake cara pratikele anyirnakake rasa aku ijen-ijen (individueel) dadi rasa aku sawiji (universeel). Yaiku kang bakal tak aturake iki, minangka teruse wedaran bab imam kang wis nerangake kalayan gambling bab monotheisme (anekadake Pangeran mung siji).

22. MITRA

Nuwun-nuwun sewu, mas, aku rada kodeng anggonku mikir. Ing wedaran bab iman, kita wis anekadake yen Pangeran iku tan pisah kelawan  kita.  Geneya  isih  keronehan  dirembug  maneh?  Upama tujuwaning  pangrembug  iku  perlu  anyatakake  paham  kang  wis ditekadake mau, geneya wedaran tokid iku ora medarake panunggal kita karo “kang tan pisah” mau kae ?

22. DARMA

Pitakon sampeyan iku wangsulane rada  sulit di. Nanging sarehning sabagean wis sampeyan wangsuli dewe, dadi suda sulite, ewadene wangsulane iya isih kudu rada dawa.

Wedaran bab iman, bab tauhid, bab apa bae ……, iku mung jeneng ngelmu (‘ilmu). Hla ngelmu iku bisane ana wohe (berhasil) utawa yakin ing nyatane, ora liya kejaba ditindakake utawa dingamalake (‘amal). Dene wedaran bab tauhid iku tujuwane ora liya iya nerangake carane ngamalake iku mau. Terange : kayata wedaran bab iman, kang anekadake Pangeran tan pisah kelawan kita iku, senajan akal lan pikiran kita wis bisa anekseni, nanging rak mung lagi dadi pangerti bae, durung tekan ……… nyatane.

Anadene kita kang asipat wadag iki, teka arep nyatakake kang asipat alus, iku rak ora mungkin, ta, di ! Apa maneh yen si wadag arep nyatakake kang tan kena kinaya ngapa, saya ora mungkin banget. Kang mesti : wadag iku mung bisa nyatakake kang wadag bae. Kang alus mung bisa dinyatakake dening kang alus uga. Hla kang tan kena kinaya ngapa, anggone nyatakake iya yen ………. tan kena kinaya ngapa.

Dadi : ing dalem kahanan sirnaning rasa aku ijen-ijen dadi rasa aku sawiji mau bae, ora kurang lan ora luwih : mung tataran bae kang kudu kita liwati. Sampurnane tekan jumeneng Islam isih kudu ngliwati disik tataran siji maneh kang aran Ma`rifat.

Ing Hadiest kang ndawuhake bab sapa kang wis angrasakake nikmating iman mau kae, antara liya rak ana kang nyebutake “kang tresna marang sepadaning tumitah kanti sepi ing pamrih” (,,I.T.M.I.” : 15), hla iku wis terang : samangsa rasane aku ijen-ijen iki isih kandel, ora bakal karaketan sipat kang mengkono iku. Rak iya ta?

23. MITRA

Iya  iya,  mas,  saiki  aku  wis  dong.  Mulane panjenengan kaparenga  banjur  miwiti  ngendika ake  wedaran  bab  tokid  iku Nanging  nuwun-nuwun  sewu,  aku  arep  ngoreksi  setitik  bab tembung  “nunggal mung sawiji” mau kae, kiraku luwih trep yen diganti : n y a r i r a   s a w i j i.   Apa ora mengkono?

23. DARMA

Mupakat banget, di! Tembung “nunggal mung sawiji” iku, kejaba kaku, pancen salah penganggone tembung “mung”. Hla iku untunge yen rembugan karo sedulur kang kagungan taalgevoel. Aku iki saya tuwa ndadak basaku daerah saya groboh.

Anadene wedaran bab tauhid, satemene aturku mau kae wis wiwit, hla teruse mengkene :

Kang anjalari kita kadunungan rasa aku ijen-iyden iku, ora liya jalaran kita kadayan ing piranti kita dewe kang aran indriya 5 (lima) : pangambu, pangrungu, pandeleng, pangeyam, panggepok, lan …….…..(1) akal (2) ati (3) napsu, iku (,,Kunci Swarga” I : 29). Dene blegere kang  wadag  iki rak  mung monat-manut bae.  Mulane bisane sirna Rumasane aku ijen-ijen dadi rumasa aku sawiji, ora liya kejaba  : a n g l e r e n a k e  makartine piranti-piranti iku mau.

Dene bisane piranti-piranti mau leren sadela ora makarti, tumrap kita wong agama Muhammad, saranane : d z i k i r, yaiku ngucapake unen-unen (lapal). Jenenge dzikir dalah lapale werna-werna, kang baku : aran dzikir nafi  isbat, yaiku ngucapake unen-unen laa ilahaillaallah, kanti mangerti tegese :

Laa ilaha = ora ana Pangeran = ngorakake anane (nafi).

Illaallaah = kejaba mung Allah = netepake anane (isbat).

Sepira suwene anggone ngucapake lapal mengkono iku utawa yen nganggo diwilangi : pira kehe, iku mung gumantung seneng parenge kang nindakake bae. Wusana banjur diterusake ngucap isbate bae yaiku lapal illaallaah, illaallaah, suwene utawa kehe, uga mung terserah kang nindakake. Banjur ngucapake musbite (kang ditetepake) bae, yaiku : allahu, allahu, sateruse, nuli dicekak hu, hu, sateruse ………. Lerene yen wis krasa kesel, utawa kebanjur turu, utawa ……..…. katekan sejane.

24. MITRA

Hla kang katembungake katekan sejane iku mau yen kepriye, mas?

24. DARMA

Perkara “yen kepriye” iku diterangake tiba keri bae, Kang perlu dirembug saiki bab bisane katekan sejane; yaiku yen cukup sarat-sarate sarta ketrima. Dene tembung ketrima iku mung kanggo gampange gunem bae, sanyatane pancen wis miturut takdire dewe, amarga ora anakedadean kang tanpa sebab, dumadine takdir iya mawa sebab (,,Kunciswarga” II : 35; ,,K.S” III : 12).

Anadene sarat-sarate nindakake dzikir tumrap seja iki mau,mangkene :

a. Tumindake aja mempeng kaworan daya-daya, sebab yen kaya mengkono, amesti durung nganti katekan sejane : wis bosen. Mangka katekaning seja iku ora bisa kawruhan pirang sasi, pirang taun utawa pirang windu. Mulane tumindake dikaya nindakake salat sarengat bae (kanti eklas netepi wajib), kang ajeg lan tlaten ing wayah bengi : sasireping  jalma.  Pedinane  :  kejaba  netepi  rukuning  agamane, linambaran  mujahadah  lan  riyadlah  (merangi  hawa napsu  lan  ora ngumbar kasenengan) apadene ngurip-uriping rasa asih marang sepada-pada.

b. Anggone ngucapake lapal ora kumudu nyuwara, kena mung dibatin bae; lan ora perlu nolehake  sirah, sebab obahing sirah iku bisa anjalari ana pengalaman, nanging dudu pengalaman kang kita seja.

c. Nalika arep wiwit dzikir, kudu kanti kang mligi : mungneja nyatakake surasaning wedaran tauhid = nyarira  sawiji, mau kae. Anadene tembung “dzikir” iku sanyatane ateges : ngeling-eling, yaiku eling marang maksude lapal laa illaha illaallaah kang diucapake iku. Nanging elinge iku mung minangka dasar duk nalikane niyat bae, lire ora kena lali marang i’tiqaad kita ingatase Pangeran kang wis kawedara keceta gamblang ana ing wedaran bab imam. Dene sajroning dzikir : ora perlu dibarengi ngeling-eling apa bae.

Sarana sarat-sarat iku mau, yen ketrima,  ing sawijining wektu : ana pengalaman ……….. p l a s ……….. byar, kita ana ing sajroning alam (= ing ndalem kahanan) : dudu ngimpi, dudu melek, dudu rem-rem ayam. Iya pengalaman mengkono iku kang katembungake katekan sejane anggone tauhid (nyarira sawiji). Awit ing waktu iku : sirnane rasa aku ijen-ijen dadi rasa aku sawiji. Ing waktu iku, ana kang nganggo weruh rerupan, ana kang ora, nanging rerupan kang diweruhi mau ora liya iya ………. rupane dewe.

Anadene bisane tekan ing tataran kono iku wis angel banget, yen  ora  kelawan  nugraha  (ketrima).  Mulane  akeh  bae  kang  duwe penganggep, yen iku kang diarani makripat ing Pangeran, jer wis r u m a s a : (1) ora ana apa-apa kejaba mung ingsun, (2) iya sira iya ingsun, (3) kang nembah iya kang sinembah, lan liya-liyane.

Hla iku luput ing piyangkuh (zich overschatten) di! Muga-muga kita aja mengkono.

Ing sajroning pengalaman iku : mung lagi sirnaning rasa aku ijen-ijen dadi rasa aku sawiji bae, yaiku kang diarani tauhid. Dene rupane dewe kang katon iku, – yen ora palsu, – ora liya kejaba mung w e w a y a n g a n e (terugkaatsing) jiwane dewe, kang ditonton dening rasa jati, mulane ana kang ngarani, mayangga   seta (wewayangan putih), dadi terang yen dudu Pangeran (,,Kunci Swarga” III : 27).

Pengalamane kang mengkono iku padane kaya nalika Nabi Musa a.s. ana ing tempurane segara loro. Fawajadaa `abdan min`ibadinaa  atainahu  rahmatan  min  `indinaa  wa  `allamahu  minladuuna `ilman (Al Kahfi : 65 = ketemu kawulaning Allah kang wis antuk nugraha lan kawulang ngelmu linuhung dening panjenengane), yaiku kang lumrahe dijejuluki  N a b i   H i d l i r, emane ora ana kang nyritakake  wernining  pasuryane.  Dene  yen  ing  crita  pedalangan, pengalaman mau kaya nalikane Aria Bratasena ana satengahing samodra ketemu karo D e w a   R u c i, kang pada wedanane ceples kaya Arya Bratasena.

25. MITRA

Aduh, kangmas sedulurku dewe! Aku saiki ngerti, yen wirid kang panjenengan paringake aku iki sanyata ora ana kang ngluwihi duwure, amarga aku tau krungu : jare duwur-duwuring gegayuhan iku iya kaya pengalamane Arya Sena iku mau. Mangka miturut ngendika panjenengan : iku durung tekan.

25. DARMA

Iya ta di, nanging kita aja fanatiek. Yen ana wedaran ngelmu saka sapa bae, iya prayoga ditimbang lan dilimbang, bokmenawa jelase lan matone ngluwihi wirid iki.

Yen ngelmu iku diukur saka ”gegayuhane”, amesti ora pada panemune,  jer  siji-sijining  wong  iku  beda-beda  kang  ginayuh. Nanging yeng pengukure iku wewaton wis tekan apa durung, tak kira ora ana panemu werna-werna. Dene kang diarani “tekan” iku ora liya kejaba……….. inna lillahi wa inna ilaihi raji`uun (satuhune asal saka Pangeran bali marang Pangeran).

Hla iku, di, yen Pangerane wong sajagad iku tak upamakake segara, pepindane manungsa iki, reca uyah (Hyang Suksma kang kuwaos tanpa piranti) dibuntel ing kapas (jiwa = badan alus kang mawa piranti rasa jati), banjur dilapisi ing malam (badan wadag dalah pirantine indriya 5 lan liya-liyane), dadi arupa reca malam, kang tansah katut ombaking samodra, nanging ora ketambasan banyuning segara.

Dene pengalaman kang kaya Aria Bratasena iku, pepindane sireca malam ing waktu iku : nisihake malame, dadi arupa reca kapas, kang  banjur  bisa  nesep  banyuning  segara.  Mulane  katembungake ngancik tataran kakekat (haqiqat),  jer uwis bisa nyatakake utawa uwis weruh ing nyata (haqq) : panesepe banyu segara ing reca kapas, yaiku wewadining urip (Ing pedalanan kasebut “banyu suci”). Balik si reca uyah, rak durung bali asal, ta?

Mungguh nabi Hidlir tumrape Nabi Musa, utawa Dewa Ruci tumrape Arya Sena, iku uga sok katembungake Guru   Sejati. Kasebut  ing  quran  nabi  hidlir  kang  kasinungan  ngelmu  linuhung (ladunna  `ilman)  iku  akeh  wewulangane  marang  nabi  Musa  a.s, mengkono uga ing crita pedalangan : Arya Sena uga diwejang dening Dewa Ruci. Hla iku sampeyan mangertosa, iki perkara penting temenan.

Wujuda apa bae, yen mejang temenan kaya pamejange Amarang B, iku genah asal saka njaba. Senajan katon kaya rupane dewe, iya palsu. Kang diwejangake mesti mung bangsaning kaluwihan utawai`tiqaad kang sasar.

Dene kang ora palsu : ora nganggo memejang mengkono iku,  jer kang  katon  kaya  rupane  dewe  iku  ora  ora  liya  mung terugkaatsing bae. Anggone kacritakake mulang (mejang) ana ing Quran utawa ana ing pedalangan iku, jalaran kang ngancik tataran kono iku akibate kaya oleh wejangan werna-werna, luwih-luwih babagan ke-Tuhanan. Tekan samene wedaran bab tauhid : t a m a t, ganti wedaranbab Ma`rifat.

IV. WEDARAN BAB MA’RIFAT

26. MITRA

Iya mas tak tilingne temenan. Nanging aku kepengin ngerti disik kang sajelas-jelase ngendika panjenengan kang keri dewe iki mau.

Aku tau krungu, jarene : ing kitab-kitab agama iku pada nyeritakake bab kawulaning pangeran kang aran malaekat Jibril, sok diutus peparing dedawuhan marana para Rasul lan marang para Nabi. Mangka panjenengan mau ngendika : wujuda apa bae kang asale saka njaba iku, wejangane mesti mung bangsane kaluwihan utawa i’tiqaad kang sasar. Hla iku genahe kepriye mas?

26. DARMA

Soal iku mau pacen sulit, di tegese sulit iku, dene ora sadengah bisa tampa. Hla sebabe ora tampa iku ora merga apa-apa, mung jalaran pada nganggo taqlidul ‘aqli, tegese akal pikirane pada kaling-kalingan.  Gegambaran miturut piyandele kang nut grubyug. Dadi : yen sampeyan ngrasakake jelase soal iku mau, ora liya sarate kudu nisihake disik  gegambaran  lan  piyandel-piyandel  mau.  Ana  dene  jelase mengkene:

Yen ana kang  nduweni penganggep : malaekat Jibril iku sawijining kawulaning pangeran kang sok maringake dawuh marang para Nabi kang sugenge ora nunggal sak jaman, serta bola-bali ya mung siji  iku  kang  diutus,  iku  penganggep  kang  kliru,  di! Yen  nduwe penganggep mengkono turute mesti iya duwe penganggep, yen Pangerane wong  sejagad  iku  kaya  kepalane  markas  agung,  kang  kagungan “koerier” (juru diutus) siji bae, ora solan salin; turute maneh banjur nggambarake tekane utusan iku saka kana-kana (njaba). Hla mangka senyatane ora mengkono.

Ceritane  Hadiets  Mi’ray :  nalika  malaekat  Jibril  diutus Pangeran nimbali Nabi Muhammad s.a.w. kang uga banjur ngirid tindake, bareng meh tekan pangayunaning Pangeran, utusan mau kepeksa ditinggal, amarga ora kuwat mbanjurake lakune ngirid iku……..…kang mengkono iku rak terang : klirune kang nggambarake mau kae ta ? Awit turute karo gegambaran mau: utusan iku mesti wis kulina karo kang ngurus, ora bakal ora kuwat ketemu maneh karo kang ngutus, upama dalane rumpil banget utawa cahyane kang ngutus amblerengi banget, mestine kang ora kuwat mbanjurake laku iku rak kang ditimbali, dudu si utusan. Rak iya ta? Hla terange mengkene :

Pangeran wong sejagad kang tak umpamakake srengenge tumrap si jembangan isi banyu (,,I.T.M.I”:10), iku babar pisan ora bisa dirembug.  Mulane  yen  kita  nekadake  panjenengane  iku  kagungan koerier : salah, yen nekadake ora kagungan : iya salah.

Dene  kang  isih  kena  dirembug  iku  mung  kang  pinda wewayanganing  srengenge  tumrap  si  jembangan  isi  banyu mau(..I.T.M.I”:19), yaiku Hyang Suksma kang tan pisah kelawan kita ana ing ngendi bae. Iya panjenengane iku kang kagungan kawula malaekat tanpa wilangan kehe, kang uga tan pisah kelawan kita, jer para malekat iku pacen kagolong piranti kita, sarta siji-sijine pada kabubuhan kuwayibandewe-dewe.

Dadi tembung “Jibril” iku kudu eigennaam (jeneng awak), yaiku jenenging kuwajibane, serta siji-sijining wong,- ora pilih Nabi utawa dudu,- pada duwe Jibril dewe-dewe (,,Kunci Swarga” III :37,38).

Tumrap  Nabi Musa, Malaekate Jibril iku ora liya kang lumrahe disebut nabi Hidlir iku mau. Upama Arya Sena iku ana temenan, Jibrile iya Dewa Rutci mau kae. Dadi kang aran malaekat Jibril iku ora  liya  kejaba  jiwane  (rohe)  dewe  kang  wis  bisa  nganakake terugkaatsing. Mulane Jibril iku ana ing Qur’an uga sinebut Ruhul-Qudus (roh suci) utawa Ruhul-Amien (roh kang pinarcaya), ing tembung manca ana kang njejuluki Lager Ik utawa Tweede Ik.

Anadene  anggone  nyritakake  Jibril  iku  nemoni  utawa maringake dawuh, iku kena bae, padane Nabi Hidlir lan Dewa Ruci uga nemoni  serta  memulang  iku  mau.  Awit  nyatane : sapa  kang  oleh pengalaman kaya mengkono iku, akibate banjur kaya tampa wulangan werna-werna bab ke-Tuhanan, kang secara gampange katembungake : nampani dawuhing Pangeran lumantar malaekat Jibril. Dawuh kang kaya mengkono iku, tumrap para Nabi kearanan wahyu, tumrap saliyane Nabi kearanan ilham. Mulane malaekat Jibril iku uga kasebut malaku’lwahyi, tegese malaekat tukang maringake wahyu. Nanging tembung wahyu ing basa jawa iku seje, jer pancen ora asal saka wahyu tembung Arab; dene penganggone tembung  ilham” ing jaman saiki iki kemurahen.

Bab  anane malaekat Jibril lan bab anggone maringake dawuhaning Pangeran iku, tumrap aku, di, wis ora tida-tida maneh : iya kaya kang wis tak aturake iki mau. Amarga ing surat Asy Syu’araa’: 192-195 andawuhake mengkene : wa innahu latanzielu rabbi’l ‘alamiena (satuhune  dawuh  iki  diturunake  dening  pangeraning  ‘alam  kabeh) nazala bihi arruhu’l amiena (lumantar malaekat Jibril) ‘alaa qalbikalitakuna  minallmundzirienna (marang  atinira  supaya  sira  dadi golongane wong kang aweh pepeling) bilisaanin ‘arabiyyin mubienin ( kelawan bahasa arab kang pratela).

Coba galihen : mesti bae dawuhing  Pangeran iku kelawan asa Arab, jer kang diparingi dawuh : panutan kita Nabi Muhammad. Dene nalika Pangeran paring dawuh marang para Nabi sadurunge Nabi Muhammad, mesti bae kelawan basa ibrani. Lan nalika pangeran paring dawuh marang Buddha Gautama mesti bae kelawan basa S a n s k r i t. Sebab kabeh dawuh mau alaa qalbika (marang atinira). Kepriye di, apa isih kurang ceta?

27. MITRA

Wis ceta banget, mas ! mulane panjenengan keparenga banjur ngendikake wedaran bab Ma’rifat, tak tilingne kang trawaca.

27. DARMA

Aku matur beres bae, di : tumrap kang wis berhasil anggoneTauhid, yaiku kang wis ngancik tataran Haqiqat mau kae, tekane ing tataran Ma’rifat iku satemene wis oleh tuntunane Guru Sejati (,,ITMI” : 25) kelawan keparenging Pangeran, jer Pangeran piyambak wis ndawuhake kasebut ing Hadiest Qudsi mengkene :

laqad thaala syauqul abraari ilaa liqaai wa anna ilaa liqaaihim isyadduu syauqan (= temen wus lawas kawula kang becik-becik brangta ketemu kelawan Ingsun, lan Ingsun luwih brangta ketemu kelawan kawula kang becik-becik iku ). Kasebut ing Hadiest iku uga, Pangeran ngendika mengkene : man taqarraba ilayya syabran taqarrabtu ilayhidzi raa`an (= sapa nyedak marang Ingsun sak cengkang, Ingsun nyedak marang deweke sak asta).

Dadi : kang wis ngancik tataran haqiqat iku kena diarani wis oleh  marga gampang anggone njangkah marang tataran kang duwur maneh (Ma’rifat, Islam). Anadene wedaran bab Ma`rifat kang bakal tak aturake iki mung minangka ancer-ancer bae, aja nganti kita kliru penganggep : lagi tekan Haqiqat rumangsa wis tekan Ma’rifat, kang akibate banjur mung mandeg semono bae.

Ma’rifat iku tembung Arab, asale saka tembung kriya `arafa, tegese : ,,weruh”. Nanging dudu weruhing mripat kang diarani ndeleng (zien), uga dudu weruhing pikiran kang diarani ngerti (begriypen),  yaiku weruh (= weten) kang dirimbag dadi kawruh  (= wetenschap). Ma`rifat, tegese  babagan  meruhi;  tumrape  wirid  ateges  :  babagan  meruhi Pangeran, kang weruhe ora sarana mripat, ora sarana pikiran iku mau.

Hlo, lagi udal-udalaning tembung bae rak wis ………… sulit, ta di ? Ananing sampeyan aja kagungan pengira, yen ngelmu Ma’rifat iku ngayawara, sebab tembunge bae wis sulit. Amarga kang pada nggayuh ngelmu Ma`rifat iku dudu wong kang bodo-bodo utawa bingung atine, sak nyatane malah para mu`min chas (cerdas) kang tha`at (seca) banget marang agamane. Saka tha`ate, akeh bae kang nganti ora merduli marang urusan ndunya. Mulane kita golongan mu`min `am (lumrah) iki, pancen ora mungguh upama nacad marang kawulaning Pangeran kang tha`at iku siji-sijining wong pancen beda-beda, pada bae karo ukuraning iman uga ora pada. (,,I.T.M.I” : 15).

Tha`ate mu`min `am : ora nerak laranganing agamane, sarta temen-temen nindakake rukune kang lima : syahadat, shalat, zakat, puwasa, haji, wis cukup. Yaiku kang diaranai nindakake Syari`aat. Nanging tha`ate mu`min chas ora marem mengkono bae. Anggone ngucapake kalimah “laa ilaha illaallaah” kumudu ngerti : endi sinebut Allah iku. Ing wedaran bab imam wis diceplosake sejati-jatine, ananging rak mung langi pangerti bae, jer iku lagi tataran Thariqat.Mulane isih kumudu nyatakake.

Wusana anggone nyatakake iku banjur oleh pengalaman ing ndalem kahanan Tauhid, nanging uga durung andadekake pemareme, jer iku lagi tekan tataran Haqiqat bae. Ing tataran iki terang durung “ketemu” karo kang sinebut Allah, mangka ing kitab-kitab agama pada nyritakake yen para Rasul iku kang sawijining wektu “,ketemu” karokang sinebut Allah iku. Mulane isih kumudu njangkah maneh nganti weruh (`arafa) kanti yakin temenan marang Panjenegane Allah kang banget dibrangtani iku, yaiku njangkah tataran Ma`rifat.

Dadi : kang pada marsudi ngelmu Ma`rifat iku ora liya ketarik saka tha`ate marang Penuntune, iya diestokake dawuhe, iya dituladani lelabuhane. Awit dawuhing Pangeran kang disiyarake dening para Rasuliya mengkono iku. Dene tekan utawa orane jangkah mau, gumantung keparenging Pangeran piyambak.

28. MITRA

Iya iya, mas, aku wis tampa pangendika panjenengan iku. Mulane banjur keparengan nerusake : kepriye penjangkahe saka tataran Haqiqat marang tataran Ma`rifat iku. Sarta miturut wedaraning wirid, kang katembungake tekan ing tataran Ma`rifat iku kang kapriye ?

28. DARMA

Iya ta di, aku mung saderma medarake bae, mangsa boronga sampeyan kang nampa. Awit wedaran bab Ma`rifat iku kena diarani medarake ancer-ancer kang uwis dialami para nabi lan para Wali, kang tumrap kita isih nyamut-nyamut angalangut. Ewadene sarehning dudu Nabi dudu Wali ya ana kang bisa tekan tataran Ma`rifat (kasebut :`Arifin), prayogane kita ora ngapes-ngapesake awake dewe lan ora “putus asa”.

Mau  wis  tak  aturake,  ing  dalem  kahanan  Haqiqat  iku pepindane kaya dene reca malam ing sajroning segara, kang bisa nisihake malame, satemah dadi reca kapas : bisa nesep banyuning segara ,,I.T.M.I” : 25). Hla ing ndalem kahanan Ma`rifat iku pepindane : reca kapas mau bisa nisihake kapase, satemah dadi reca uyah : banjur ……… luluh dadi banyu segara maneh. Anggone  n i s i h a k e  “kapas”iku padane ditinggalake “Jibril”, nalikane Nabi Muhammas SAW wis meh tekan pengayunaning Pangeran mau kae (“I.T.M.I” : 26).

Dene luluhe reca uyah dadi banyu segara iku, yen ing Quran : kaya nalikane Nabi Musa “pirsa” Pangeran sarana mandeng gunung. Ing kitab Taurat kasebutake jenenge gunung iku Sinah (Sinai), yaiku kang kasebut  gunung  Tursina  ana  ing  layang-layang  Jawa  (,,thur”  iku tembung  Arab,  pada  karo  ,,jabal”,  ateges  gunung).  Dene  gunung Tursina kang dipandeng dening Nabi Musa iku sanyatane : pucuking grana (antaraning mripat karo) kang dipandeng ing nalikane dzikir.

Sabanjure  ana  ing  surat  Al  A`raaf  :  143  disebutake mengkene : falammaa (nalikane) Tajalla (weruh ceta) rabbuhu (Allah Pangerane) liljabali (kelawan iku gunung) ja`alahu (banjur dadi) dakkan (remuk sumyur) wacharra muusa (lan ambruk Nabi Musa) sha`iqan (semaput).

Pancen, ing ndalem kahanan Ma`rifat iku, yen diterangake sarana tembung, pol-pole mung bisa migunakake tembung sha`iqan (semaput, klenger) iku mau. Dene jelase ing waktu iku nabi Musa a.s angambah pengalaman kang tan kena kinaya ngapa, ing ndalem kahanan kang tanpa piranti , sairib karo sifat sifate  Pangeran, kang ugo tan kena kinaya ngapa lan kuwaos tanpa piranti. Dene pangemper-emper kang gampang dipaham : ing wektu iku kaya ……….. sare kang ora supena.

Iya kaya mengkono iku kang diarani makripat ing Pangeran, kasebut ing wirid. Kang angel iku sarat-sarate anggayuh, hla kang angel luwih dening angel iku bisane kegayuh. Dene teorine mengkene :

Pengalaman  kaya  nalika  ngancik  tataran  Haqiqat  ‘’’’’’’’’’’’’’ ; dilanyahake disik, lire anggone oleh pengalaman kaya mengkono iku kudu bola-bali. Babagan iki beda karo bocah sinau nulis : yen wis bisa nulis aksara “pa” sepisan bae, saben-saben iya bisa, lawas-lawas bisa tur rikat. Balik babagan iki ora mengkono. Senajan wis tau berhasil oleh pengalaman, nanging ora saben-saben tumindak bisa berhasil.

Hla kang kasebut lanyah iku : saben tumindak ya berhasil, lawas-lawas berhasile kalayan gampang (rikat), lawas-lawas maneh : lagi diniyati bae wis berhasil. Yen wis kaya mengkono iku, katone mayanggaseta (terugkaatsing) mung kari kala-kala yen ana perlune utawa yen diniyati dipurih katon.

Kelanyahan kang mengkono mau, miturut nalar ya ora aneh. Awit bisane berhasil iku ora liya : saka lerene piranti-piranti wadag, kari nganggo piranti alus kang aran rasa jati iku mau (,,I.T.M.I” : 23, 24). Dadi  soale  :  soal  tehniek  nglerenake,  tehniek  iku  tinemune  saka pengalaman rambah-rambah.

Menawa wis lanyah lan ora tentrem  ana ing tataran kono, wis sedenge  wiwit  njangkah  tataran  Ma`rifat.  Yen  penjangkahe  iku temenan, tan ora kena  adeging uripe pedinan banjur beda karo kang uwis. Maune mung (1) netepi rukuning agama, (2) mujahadah lan riyalat (riyadlah), (3) ngelelatih asih marang sepada-pada (,,I.T.M.I” : 24), kalayan ora diniyati banjur kadunungan sipat … z u h u d,   yaiku rasaning ati kang ora gandrung marang apa bae, kejaba mung gandrung marang Pangeran.

Para  zaahid-zuhhaadda  ing  jaman  saiki,  ora  kumudu sumingkir saka masyarakat utawa menganggo pating srempal, iku ora. Menganggo salumrahe, nyambut gawe salumrahe, mung bae adoh saka pengaya-ngaya,  kang  lerege  mung  mikolehake  diri  pribadi.  Kabeh tumindake kanti eklas (karana Allah), apes-apese tumrap rahayuning jagad, apese maneh tumrap rahayuning masarakat sakiwa-tengene.

Dene laku-lakune anggone dzikir, iya ora beda karo kang wistak aturake mau, mung niyate bae kang beda. Kang disik mua niyat nyarira sawiji (,,I.T.M.I” : 24), saiki niyate :  “Makripat ing Pangeran “ mulane ora bakal merduli rerupan lan pengalaman apa bae, kang tinampa dening rasa jati. Leren-lerene dzikir yen wis kesel, utawa banjur turu, utawa………… gunung tursina remuk sumyur, banjur plas oleh pengalaman kang tan kena kinaya ngapa, yaiku lerene rasa jati ora makarti.

Sumyure  gunung  Tursina  iku  ana  ing  wirid-wirid katembungake fanaaiil-fana (rusaking rusak) kaya kang kacritakake anaing layang “Centini” mengkene (Dandang gula) :

,,Wau  kang  abengat  wirid  dikir,  samya  anater  pangguyengira, ndungkap  panak-ul-panane,  antaranira  kantu,  anggulinting  pendah kaywaking,  winot  sewu  kalimah,  ing  sa-napasipun,  lalya  toh jiwangganira …….”

Hla iku sampeyan aja kliru penampa, di ! Yen anggone ,,anggulinting  pendah  kaywaking”  iku  jalaran  saka obahing  sirahe anggone dzikir, amesti ora kena dipadakake karo Nabi Musa a.s anggone makripat ing Pangeran mau kae. Destun pada karo disuntik morphine utawa kakehan minum jenewer.

Lan maneh kita kudu eling : ngelmu ke-Tuhanan iku ora kena ginayuh kelawan ora mangan ora turu. Upama tumindak mengkono iku oleh pengalaman, ora liya kejaba bangsaning sasar, kang kagawa saka owahing piranti, mulane agama Muhammad ngaramake; kenane mung ngurangi mangan turu sawetara.

Tekan  samene  wedaran  bab  Ma`rifat  wis  tammat,  ganti wedaran bab Islam, wedaran ora dawa-dawa mung cendak bae.

V.  WEDARAN BAB ISLAM

29. MITRA

Amit-amit sewu, mas, aku arep nyelani nyuwun katerangan disik.  Yen  aku  ora  kliru  tampa,  nggayuh  makripat  iku  pepindane mangkene :

Upama aku iki lahir ana ing Ngayogya, nanging awit dek durung kelingan biyen, ndadak digawa wong tuwa menyang Lampung. Wusana gedeku, tuwaku, nyambut gaweku, uga ana ing lampung. Barengaku wis arep pensiyun, niyatku arep mulih menyang Ngayogya. Utamane sadurunge tekan titi mangsane pensiyun, aku perlu weruh Ngayogya disik, sebab aku durung nyipati kanta-kantane ,,daerah istimewa” tanah asalku iku.

Ananging sarehning weruh Ngayogya (tataran Ma`rifat) iku angel kelakone,  hla yen aku wis kepeksa pensiyun (tinggal dunya), mangka durung sida kelakon weruh Ngayogya disik, iku banjur kepriye lelakonku, mas?

29. DARMA

Sampeyan anggone gawe pepindan iku : persis, di ! Dene jawabane bakal kalebu ana ing wedaran iki uga.

Tumrap ngelmu ke-Tuhanan kang di ngamalake, setemene yen wis tekan tataran Ma`rifat iku wis pantog, ora ana kang perlu dirembug maneh. Anadene unda usuke `arifin iku mung jalaran pengalamane. Ana kang sajege sugeng lagi oleh pengalaman sepisan, ana kang kaping pindo utawa luwih, ana kang ……….. saben dina. Hla miturut wirid senajan lagi sepisan anggone oleh pengalaman tan kena kinaya ngapa (Ma`rifat) iku, wis tetep jumeneng ………….. Islam.

Tembung ,,islam” ing wirid iki dudu Islam araning agama, yaiku islam araning paham, kang asale saka tembung kriya  a s l a m ategese : masrahake. Dadi : Islam, tegese : pasrah (sumarah) marang Pangeran, kosok baline paham kupur (kufrun).

Kang iku, duk jamane para rasul sadurunge Nabi Muhammad SAW : ya wis  ana islam lan kupur. Kang pahame islam sinebut muslim, kang pahame kupur sinebut kapir (kafir). Kang mengkono iku uga kasebut ana ing Quran, kang nyritakake pangendikaning Pangeran marang Nabi Ibrahim a.s, ing surat Al Baqarah : 131 mengkene : idz qaalalahurabbuhu aslim qaala aslamtu lirabbil`alamien = nalikane Pangeran ndawuhi ,,sira islama (sumaraha marang Pangeran) ”, ature ,,kawula sumarah dateng Pangeranipun sedaya `alam. Ing ayat 132 Nabi Ibrahimlan Nabi Ya`qub Paring wasiat marang putra wayah  mengkene  : yaabaniyy ina allaha asthofa  lakumu ddiena falla tamuutunna illaa waantum muslimun =  He anak putuku satemene Pangeran wis milihake Agama tumrap kowe kabeh. Mulane kowe kabeh aya    pada mati kejaba dadi muslim. Lan ing ayat 133 putra wayahe Nabi Yaqub kang  arep ditinggal seda, pada matur mengkene  : qaaluu na`budu ilahaka wailahi abaieka ibrahima wa ismaa`ila wa ishaaqa ilahan waahidan wanahnu muslimuuna = kula sedaya sami nembah Pangeran panjenengan, pangeranipun leluhur panjenengan Nabi Ibrahim, Nabi ismail, Nabi Iskak, inggih punika Allah ingkang Maha Esa, lan kula sedaya sami dados muslim.

Hla iku, di, tegese tembung islam kang sekawit. Nanging bareng agama Muhammad ketelah aran agama Islam, tembung ,,islam” iku banjur ora bisa tumrap penganut agama liya, senajan sumarahe marang Allah kaya putra wayahe Nabi Ya`qub.

Anadene tumraping wirid, jumeneng  Islam iku yen wis ngacik  tataran  Ma`rifat,  amarga  bisane  sumarah  temenan  marang Pangeran iku ora liya kejaba yen wis dadi `arifin iku mau. Yen durung tekan tataran kono, amesti sumarahe isih peksan-peksan, dipeksa dening piyandele (Syari`at) utawa pangertine (thariqat).  Senajan  wis tekan tataran Haqiqat uga durung mitayani, amarga ana ing kono iku lagi bisa nyatakake wewadining urip (,,I.T.M.I” : 25) bae. Balik para `arifin iku pirsa (weten) wewadining kabeh `alam, lan pirsa sebabing kedadeyan sawiji-wiji, mulane ora ana kang nyababake kurang sumarahe satitik-titika.

Bab  wong  tinggal  dunya,  miturut  wedaraning  wirid  : pengalaman kang tinemu nalika ngambah pelawangan pati (lumrahe diarani sekarat utawa sakaratil maot) iku pada bae karo pengalaman kang tinemu ing nalika ngancik tataran haqiqat, yaiku piranti-piranti wadag leren kabeh, mung kari nganggo piranti kang aran rasa jati. Pengalaman kaya mengkono iku mesti dialami dening sapa bae, senajan ora duwe ngelmu iya angalami. Mulane panindak marsudi Haqiqat lan  Ma`rifat mau ana kang nembungake sinau mati utawa icip pati.

Nalika para `arifin ngancik tataran Ma`rifat, pengalaman kaya mengkono iku durung rampung, si rasa jati banjur dilerenake uga, nganti tanpa piranti babar pisan : mulih mula-mulanira, tan kena-kinayangapa. Hla sajroning sekarat, tan prabeda uga mengkono, yen ketrima sinebut pati patitis, sejati-jatining mati Islam (sumarah) utawa mati syahid (perang karana Allah). Dawuhing Hadiest : perang karo mungsuh iku perang cilik (jihadil shaghiri), dene perang gede luwih dening gede (jihadil akbari) iku perang karo napsune dewe.

Mungguh kandege ana ing rasa jati iku mau, ora liya jalaran isih ketabetan dening napsu babagan dunya. Yen tabet mau bisa kebengkas sajroning sekarat, tetep anggone merangi napsu : wiwit tinarbuka ……..sampai titik darah yang penghabisan.

Dadi tumrap kang durung ngancik tataran Ma`rifat sajroning uripe, – tataran Haqiqat bae akeh kang durung – yen ana keparenge Pangeran : ora mokal nisa mati islam utawa mati syahid. Hla kang ora bisa kaya mengkono, mesti bae isih nandang lelakon kepenak utawa ora kepenak, setimbang karo ……… ngelmu lan ngamale nalika uripe. Tammat wedaran bab Islam. Nyumunggakake !

30. MITRA

Elo, wis ana wong nyapu. Aku rumangsa marem lan matur sewu-sewu nuwun, mas. Nyuwun panit mulih !

30. DARMA

Iya ta di, nanging ora perlu niru, Prabu Sumali marang Resi Wisrawa, ndadak arep ngucupake asta barang ! Ayo salaman bae. Nderekake sugeng !